Pleidooi voor nieuwe benadering seksuele voorlichting in de klas

Jarenlang gaven Cédric Verstraeten en Stijn Tondeur, en hun voorgangers, seksuele opvoeding in de Brusselse klassen: "Je weet wel, met houten penis en condoom." Vandaag, vinden ze, is dat een taak geworden voor de leerkracht. Al willen ze wel hun knowhow ten dienste stellen.

Seksuele voorlichting geven aan jongeren is in een stad als Brussel meer dan ooit een noodzaak, menen Cédric Verstraeten en Stijn Tondeur. Allebei zijn ze aan de slag bij het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) Mozaïek.

Brussel scoort hoog in het aantal abortussen: een kwart van de abortussen in België vindt plaats in Brussel, was onlangs in de dagbladen te lezen. Dat zijn bijna dertien abortussen per dag. Allochtonen zijn in de statistieken oververtegenwoordigd. En een op de drie abortussen in Brussel wordt uitgevoerd omdat de moeder financieel niet in staat is om er een kind bij te nemen.

Naast abortussen ligt in Brussel ook het aantal seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) onrustbarend hoog. "Dat strekt toch tot bezorgdheid," zegt Stijn Tondeur. "Brussel is een stad met veel kansarmen, veel nieuwkomers, uit de hele wereld. Het is zaak om ze zo vroeg mogelijk voor te lichten over seksualiteit en relaties. En daar is de school de beste plek voor."

Dat vindt de Vlaamse gemeenschap ook. Seksuele voorlichting staat in de leerplannen van lager, maar vooral van secundair onderwijs. Alleen hebben niet alle leraars dat zo begrepen. Of ze vinden het moeilijk om de leerstof voor de Brusselse klas te brengen. "En dan komen ze hier aankloppen," zegt Cédric Verstraeten. "Tot voor een paar jaar gingen we zelf voor de klas staan om seksuele voorlichting te geven. Daar zijn we van afgestapt. Alleen aan nieuwkomers en aan klasjes in het buitengewoon secundair onderwijs (BuSO) geven we zelf nog voorlichtingslessen. Maar voor het regulier onderwijs vinden we dat de leraar de geknipte persoon is. Hij kent de klas door en door. Hij kan, in samenspraak met de andere leerkrachten, voor een 'traject' zorgen over de verschillende schooljaren, en hij kan voor een betere follow-up zorgen als er zich problemen stellen bij een van de leerlingen. Dat is veel duurzamer. Als wij komen, is dat een one-shot."

Bloosdoos
CAW Mozaïek zegt de seksuele voorlichting geen vaarwel. Het wil juist nog meer energie stoppen in het doorgeven van de expertise. Zo wordt jaarlijks een studiedag voor leerkrachten georganiseerd. Want seks in de klas is en blijft een heikel onderwerp.

Verstraeten: "We willen seksualiteit uit de taboesfeer halen. Relaties en seksua­liteit zouden alledaagse thema's moeten zijn op school." Maar hij weet ook dat Rome niet in één dag gebouwd is. Om maar iets te zeggen: elke les seksue­le opvoeding begint geheid met een gêne-moment bij leerlingen en, wie weet, ook bij de leerkracht. CAW Mozaïek legt de leerkrachten met tips uit hoe ze daarmee moeten omgaan. Verstraeten: "Om het ijs te breken, kan de leerkracht een brainstorm organiseren waarin de leerlingen woorden uit de seksuele sfeer moeten opsommen. Dat kan gaan van vrijen tot beffen, van penis tot clitoris. Dan wordt er heel wat af gegiecheld, maar als dat moment voorbij is, verloopt de les doorgaans wel sereen."

Tondeur: "We raden ook aan om de lessen gezamenlijk aan te bieden aan jongens en meisjes. Dat heeft alleen maar voordelen. Het is in het echte leven uiteindelijk toch de jongen die het meisje zal moeten leren vragen of ze beschermd is tegen zwangerschap. Het is het meisje dat aan de jongen zal moeten leren vragen om een condoom om te doen. Zijn er dan nog vragen die de jongeren niet in de klas durven te stellen, dan is er de bloosdoos, waar ze schriftelijk en anoniem een vraag kunnen stellen. Alleen voor bepaalde details rond seksualiteit en lichamelijkheid waaraan jongens geen boodschap hebben, worden de meisjes weleens apart genomen."

Serieel monogaam
Afgaande op de mediaberichten zou je kunnen concluderen dat het grondig scheef zit met de kijk van jongeren op seksualiteit. Nederlandse meisjes die zich prostitueren voor wat gsm-belwaarde, een Britse jongen van dertien die vader wordt. Moraalridders zouden van minder tureluurs worden. Verstraeten zegt dat dit beeld niet strookt met de werkelijkheid. "Dit zijn uitzonderingen. Jongeren hebben een heel erg romantisch beeld van liefde en seksualiteit. Ze vinden trouw heel belangrijk en ze willen een seksuele carrière opbouwen, maar dan wel telkens in een vaste relatie. Ze geven de voorkeur aan seriële monogamie."

En dat de seksualiteit zomaar 'voor het rapen ligt' op internet, hoeft op zich geen probleem te zijn.
Verstraeten: "We zeggen niet: sluit het zwembad, of: bouw er een hek omheen. We zeggen: laten we de jongeren leren zwemmen. Jongeren moeten experimenteren. Dat is een deel van het leerproces. We kunnen hen wel voor de gevaren waarschuwen. Porno bijvoorbeeld geeft de jongeren veelal een verkeerd beeld van relaties en seksua­liteit. En dat zorgt voor misverstanden en frustraties achteraf. Er is ook het privacy-aspect. Een meisje toont haar lief haar borsten tijdens een chatsessie, maar wat als de jongen die beelden dan misbruikt als het uit is? Dat gebeurt en het kan traumatisch zijn. Daarom komt in het lespakket ook een hoofdstukje 'seks en internet' aan bod."

Waarden opleggen
De Brusselse klassen van het Nederlandstalig onderwijs zijn een stuk gekleurder dan tien jaar geleden. Ook dat vergt een nieuwe aanpak, en nieuw lesmate­riaal. Tradities verschillen, ook in hoe ze naar seksualiteit kijken. Een moslim kijkt anders tegen het huwelijk aan dan een katholiek. Homoseksualiteit is in de sommige godsdiensten een taboe, in de westerse wereld min of meer aanvaard, "al moeten we dat ook niet overdrijven," zegt Tondeur. "Ook bij ons zijn er heel wat verschillen: in sommige Vlaamse gezinnen lopen de ouders naakt in huis rond, bij andere is dat not done. En de outing van een homoseksuele jongere kan ook in een Vlaams gezin problematisch zijn."

Verstraeten: "We vinden hoedanook dat homoseksualiteit niet uit de weg mag worden gegaan in de klas. Het moet aan bod komen. Niet vanuit een superieure positie van de leerkracht, zo van: 'Jullie zijn verplicht dit te aanvaarden,' maar vanuit een neutrale positie. Leerkrachten moeten geen waarden proberen op te leggen, want dan kan het fout lopen."