Molenbeek zomert in nieuwe bedding

Het bovengronds halen van de Molenbeek in het Boudewijnpark is afgerond. De loop van de beek is terug zichtbaar van de gewestgrens met Zellik richting Moeras van Ganshoren en Moeras van Jette tot de Heilig-Hartlaan. Het is nu even wachten op een studie van de Grontmij, overleg over de bevloeiingskoker naar de tuinvijvers van Koning Filip en een nieuwe beleidsvoerder voor Leefmilieu.

W e zijn bij een groot scharnierpunt in het herwaarderingsproces van de Molenbeekvallei beland,” stelt Renaud Bocquet, waterbeheerder bij Blauw Netwerk (Leefmilieu Brussel). “Nu zowel in parkdeel Fase 2 als Fase 1 van het Boudewijnpark de beek terug bovengronds stroomt, dus ruim anderhalve kilometer stroomafwaarts van de gewestgrens.” Deze tussenstop in de aanpak van het Molenbeektracé geeft bedenktijd aan Leefmilieu Brussel. Het is nu overwegen hoe de laatste etappe van de ontsluiting van de beek van aan de Heilig-Hartlaan (Jeugdpark) tot aan het Waterzuiveringsstation Brussel-Noord het best kan gerealiseerd worden.

Leefmilieu Brussel heeft sinds eind vorig decennium niet stilgezeten met het opdiepen en heraanleggen van het valleitracé van de oude Molenbeek. Een en ander is het gevolg van een intentieverklaring die werd ondertekend tussen de Bestendige Deputatie van Vlaams-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om de Molenbeek, die met verschillende bronnen gevoed wordt, op te waarderen. Eerder al waren de Geleytsbeek (Vorst/Ukkel), Neerpedebeek (Anderlecht) en een deel van de Woluwe (Watermaal-Bosvoorde, Oudergem, Woluwe) onderwerp van eenzelfde ‘verbeterd gemengd stelsel’. Dat stelsel wordt ingevoerd om zoveel mogelijk hemelwater (proper water) te scheiden van vuil water in het gewest.

Voor de Molenbeekvallei is een integraal waterbeheersplan opgesteld en is men in kilometers bijna halfweg met de ‘revalidatie’. Voor alle duidelijkheid, de Molenbeek is niet te verwarren met de Grote Molenbeek die van Kobbegem richting Oppuurs vloeit, of de Kleine Molenbeek die in Brussegem stroomt.

Op onderstaande kaart is het tracé te volgen. Al ligt de bron in Dilbeek, de nieuwe collector net over de gewestgrens aan het Researchpark in Zellik heeft na drie jaar al zijn dienst bewezen. Bij ‘zware regenval’ kan dit bekken van 10.000 kubieke meter de wateroverlast bufferen. Zo nodig kan het ook geleidelijk zuiver water afgeven aan de Molenbeek in Brussel. De naburige bypass-beek die Leefmilieu Brussel niet ver van de grens met Zellik voorzien heeft zorgt voor de nodige verbinding die snel een nieuwe, rijke biotoop introduceert op het parkoers.

Een van de problemen bleek echter de kwaliteit van het water dat onderweg in de Molenbeek belandde. De helling tussen de Ring en de spoorweg kent veel erosie van de akkerbouw. Het grond- en erosiewater met bemestingsresidu loopt via geulen in het beekje in het Laarbeekbos naar de Molenbeek. “Dat zorgt voor nadelige overbemesting van het water,” kloeg Natuurpunt Brussel. Vandaar dat Leefmilieu Brussel vorig jaar een natuurlijke waterplas (grote vijver met lage oever) liet aanleggen, met een sas voor regenwaterafvoer. In de vijver kan het erosieslib en het ‘verrijkte’ mestwater bezinken, waarna het via een eenvoudig schottensysteem gezuiverd in de Molenbeek geraakt. De ‘décanteur’ blijkt na een jaar dienst al goed te werken. Bovendien zorgt de vijver voor een ecologisch evenwicht met meerwaarde: er zijn terug amfibieën gespot. Via het Moeras van Ganshoren, het Moeras van Jette en Fase 2 van het Boudewijnpark stroomt de Molenbeek nu ‘gecontroleerd’ verder bovengronds. De vijvers die onderweg liggen zorgen ervoor dat het debiet van het water geregeld kan worden, want droogvallen is uit den boze voor het ecologisch evenwicht dat zich met succes aan het herstellen is.

Libellensoorten
Rechts van het Laarbeekbos en de twee delen van het Boudewijnpark komt men echter in sterk verstedelijkt gebied. Dat vindt zijn oorsprong in de naoorlogse jaren met verkavelingen in Jette en Laken. De kronkelende Molenbeek verdween er ’makkelijkheidshalve’ in het riolennetwerk. Vandaag is de grote gedachte achter de ‘open beekbedding’: het scheiden van het regenwaterafvoer en het (stinkende) droogweerafvoer (DWA). Uiteraard moet DWA, dat stinkt, ondergronds blijven gebeuren. Maar het bovengronds brengen van de zuivere Molenbeek biedt een recreatieve, natuurtoeristische en vooral ecologische meerwaarde. Volgens Natuurpunt is sinds 2013 al winst geboekt voor amfibieën tussen de westelijke gewestgrens en het Moeras van Jette; de curve van libellensoorten is ongelooflijk gestegen, met nieuwkomers als Vuurjuffer, de steenrode Heidelibelle en de zeldzame Tengere grasjuffer. ‘De idee is dat als je de natuur een handje helpt, er snel veel soorten opduiken,’ stelt Natuurpunt Brussel. Hetzelfde gebeurt ook bij de planten: er is winst geboekt bij de blauwgrijze Zeggesoorten (Carex) en de beekbegeleidende Smeerwortel herovert terrein.

Sinds vorige week is het uitgraven en indijken van de Molenbeek tot het einde van parkdeel Fase 1 van het Boudewijnpark beëindigd. De beek werd daar de vorige maanden netjes ingebed om veiligheidsredenen (zie foto’s). De eerstvolgende en voor dit jaar laatste werken gaan stroomopwaarts door, in Sint-Agatha-Berchem. Tegen november moet bij het Kattebroek de waterloop mooi afgewerkt worden. Het voorafgaande deel bij Hunderenveld (net voor de spoorweg) wacht op de afhandeling van de aankoop van een privaat terrein door Vlaams-Brabant. Nadien kan ook daar de beek opengelegd worden. Eind 2014 zou de hele Molenbeek van aan het Berchemse Kattebroek tot aan de Jetse Heilig-Hartlaan geherwaardeerd zijn.

Koninklijk Domein
Blijft nog het ondergronds traject van aan het Jeugdpark tot het Waterzuiveringsstation Brussel-Noord in Heembeek. “We zijn er nog niet aan uit,” stelt Bocquet van Leefmilieu Brussel. Technisch gezien moet er een aparte koker komen voor de zuivere Molenbeek en de riool, want het Waterzuiveringsstation (bij de Budabrug, overkant kanaal) werkt rendabeler met gescheiden water. Het verstedelijkte gebied vanaf de Prins Leopoldsquare baart echter moeilijkheden. “We hebben een zeer ingewikkelde studie aan de Grontmij besteld; die zou over drie maanden klaar moeten zijn. Het zal ons helpen te beslissen wat tussen heel het ondergronds buizenstel en de nutsvoorzieningen nog verder mogelijk is, tot aan het kanaal,” aldus Bocquet.

Verder gaan de onderhandelingen door over een aftakking van de Molenbeek naar de vijvers van het Koninklijk Domein, waar nu en dan eens waterniveauproblemen zijn. Bij te droge zomers staan de vijvers te leeg, met geurproblemen tot gevolg. Technisch gezien blijkt de aftakking van de Molenbeek perfect haalbaar: er is voldoende verval om zonder pompsysteem water naar de vijvers te krijgen, bevestigt Leefmilieu Brussel. Na de zomer zullen de knopen dus doorgehakt kunnen worden over de haalbaarheid van het laatste Molenbeektracé in een koker. “Naast de technische overwegingen, en de beleidskeuze van de politiek, is het een zaak van rendement,” besluit Bocquet. “De vraag is: wegen de zware investeringen (door dit sterk verstedelijkt gebied) op tegenover het resultaat dat beoogd wordt? Krijgen we genoeg partners bijeen (politieke en andere) om het afvaartracé compleet te realiseren? En kunnen de vijvers van de koning eerst behandeld worden of achteraf?” Vragen te over die de volgende beleidsvoerders deze winter kunnen beantwoorden. Intussen droomt Natuurpunt Brussel wel van gedeeltelijke bovengrondse stukjes Molenbeek, verder dan het Jeugdpark. Het zou veel wijken én het milieu opwaarderen.