Conflict over waterzuiveringsstation duurt voort

Eind 2009 liet Aquiris, uitbater van waterzuiveringsstation Brussel-Noord, dagenlang ongezuiverd afvalwater de Zenne instromen. Aquiris herpakte zich en levert nu zuiver water af. Maar het fundamentele probleem, het capaciteitstekort van het station, blijft onopgelost. "40 procent van de tijd verwerken we te vuil water."

H et was na een hevig onweer, op 8 december 2009, dat de raad van bestuur van Aquiris de opdracht gaf om de waterzuivering van Brussels afvalwater stop te zetten. Volgens de directie van het dochterbedrijf van het Franse Veolia Eau was er door het hoge debiet te veel puin in de installaties terechtgekomen, een probleem dat al sinds de opening van het station in 2006 regelmatig voorkwam. Na de sluiting lag de waterzuivering van het afvalwater van meer dan één miljoen mensen elf dagen stil.

Brussels minister van Leefmilieu Evelyne Huytebroeck (Ecolo) werd onder vuur genomen, onder meer omdat ze pas laat reageerde op de gang van zaken. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gaf de indruk dat het niet op kon tegen de eenzijdige beslissing van een privébedrijf, ook al was er een duidelijk contract dat het bedrijf verplichtte tot waterzuivering. Aquiris zou later trouwens ongelijk krijgen van een expertcommissie voor de stillegging. Ook zou blijken - en dat is eigenlijk de kern van de zaak - dat het contract tussen Brussel en Aquiris verschillend geïnterpreteerd kan worden, én wordt. Meer daarover later.

Strenger dan Europa
Om het verhaal goed te begrijpen, moeten we eerst uitleggen wat er juist gebeurt in het zuiveringsstation Brussel-Noord. De nv Aquiris kreeg in 2001 een contract van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om het afvalwater van ongeveer 1,1 miljoen mensen te zuiveren. Dat gebeurt volgens een publiek-private samenwerking van het type Build-Own-Operate-Transfer: het privébedrijf bouwt en beheert de installaties nodig om rioolwater te zuiveren, zuivert het water en laat het gecontroleerd de Zenne in stromen, en draagt in 2027 haar installaties over aan het Brussels Gewest.

Waarom? Omdat dergelijke operaties peperduur zijn, veel te duur voor overheden. Daarnaast bezit Veolia Eau, een multinational met hoofdzetel in Frankrijk, ook de nodige kennis om deze klus te klaren. Een win-winsituatie, zo u wil: Brussel hoeft niets te doen, buiten de regels vastleggen voor de waterzuivering, en een gespecialiseerd bedrijf doet het moeilijke werk. Klaar.

Om het contract op te stellen gaat het Brussels Gewest - toen nog onder bevoegd minister Didier Gosuin (FDF) - niet over één nacht ijs. De regels die opgesteld worden, zijn strenger dan de Europese richtlijn uit 1991. Tot zover de regels. Het Gewest heeft in het eerste decennium van de 21ste eeuw echter nog maar weinig ervaring met de praktische kant van waterzuivering.

Laatste redmiddel
De eerste drie werkjaren van station Noord zijn er dan ook van alsmaar cumulerende problemen. Uitbater Aquiris merkt meermaals op dat er te veel puin in haar installaties zit, en dat de situatie telkens erger wordt. Ook is het inkomende afvalwater van een te slechte kwaliteit, althans volgens Aquiris, en is dat een verantwoordelijkheid van Brussel, niet van het privébedrijf. Het Brussels Gewest beantwoordt de smeekbeden van Aquiris om hier iets aan te doen niet. Ook al zitten twee vertegenwoordigers van Brussel in de raad van bestuur van het Belgisch-Franse bedrijf.

De problemen blijven aanslepen, tot Aquiris er in december 2009 genoeg van heeft. Gedurende de weken voor die datum was er een piek in het puin dat het zuiveringsstation binnenkwam, maar op een inderhaast samengeroepen bestuursvergadering om dat probleem op te lossen, op die bewuste achtste december, sturen de twee vertegenwoordigers van de BMWB, de Brusselse Maatschappij voor Waterbeheer, hun kat. Dat kan eigenlijk ook niet anders, want zij zijn gek genoeg niet gemachtigd om tussenbeide te komen in de beslissingen van een privébedrijf omdat er dan een belangenconflict ontstaat. Het ingebouwde controlemechanisme werkt met andere woorden niet, en Aquiris legt als laatste redmiddel haar installaties dan maar stil.

Te veel water, te vuil water
Dat redmiddel van Aquiris blijkt bijzonder effectief, want de storm die opsteekt dwingt Huytebroeck er toe om kleur te bekennen en de situatie in het noorden van Brussel te evalueren. Er komt een onafhankelijke commissie van drie experts. Die geven, zoals eerder gezegd, Aquiris ongelijk en zeggen dat het Brussels Gewest haar verplichtingen wel nakomt. Nadien wordt de raad van bestuur vervangen, en sinds 2011 functioneert Brussel-Noord eigenlijk naar behoren, ja, levert het zelfs zeer goede kwaliteit af. Ondertussen investeert Aquiris ook volop in het Brusselse 'topstation'. Ons verhaal zou hier moeten eindigen, met andere woorden.

Maar dat doet het niet. Los van de nasleep van het Zennedebacle - er lopen nog altijd drie rechtszaken tussen de publiek-private partners (zie kaderstuk onderaan) - blijft het fundamentele meningsverschil over het beheerscontract nog altijd bestaan.

"Het probleem is," zo stelt Yvan Huyghebaert, de voorzitter van de raad van bestuur van Aquiris, "dat wij eigenlijk water zuiveren dat in grotere mate vervuild is dan wat toegelaten is. In het contract is sprake van afvalwater van 1,1 miljoen inwoners, terwijl we nu het water van 1,3 miljoen inwoners zuiveren. We moeten dus uitbreiden, maar we zien het niet zitten om dat allemaal zelf te bekostigen. Het contract uit 2001 zou heronderhandeld moeten worden en zou de bijkomende kosten netjes moeten verdelen."

"De expertencommissie heeft geoordeeld dat het afvalwater dat bij ons binnen komt vervuilder is dan wat contractueel is afgesproken. Het contract verplicht ons bovendien niet om inkomend water dat niet conform de regels is, te zuiveren. Veertig procent van de tijd zitten we boven de contractuele norm, en zijn we dus eigenlijk niet meer verplicht om dat overtollige water te zuiveren. We doen het toch, volgens de mindere Europese richtlijn, omdat we het ethisch gezien niet kunnen maken om ongezuiverd afvalwater te lozen," zegt Huyghebaert. "We willen echter investeren om de situatie de baas te kunnen, maar we krijgen geen geld van de BMWB. Eigenlijk hebben we vijf miljoen euro bijkomende middelen nodig."

Het rapport dat de expertencommissie vorig jaar afleverde, is een veelzijdig interpreteerbaar document. Wat is het probleem? Er bestaat een verschil in opvatting over welke vervuilingswaarden bij het opstellen van het contract werden gebruikt, de waarden die nu gebruikt worden en de methode die in het contract werd vooropgesteld tegenover de eigenlijke zuiveringsmethode die nu gebruikt wordt. Kort gesteld komt het er zo op neer: Aquiris heeft in 2006 een te klein station gebouwd dat gaandeweg anders is gaan functioneren, met hogere kosten tot gevolg. Indien ze het station direct anders hadden gebouwd, dan zou het probleem zich niet stellen. "Maar dan had het ook bij aanvang meer gekost," weet men bij Aquiris.

'Aquiris draait op verlies'
Jean-Pol Rosière, de directeur van de BMWB, windt er alvast geen doekjes om. "Wij aanvaarden het expertenrapport." Daarmee stelt de man impliciet dat Aquiris dat eigenlijk niet doet, of anders doet.

"Eigenlijk heeft het probleem deels met de geschiedenis te maken," legt Rosière uit. "Het Brussels Gewest dacht oorspronkelijk dat het Zennebekken geen zwaar vervuilde zone zou zijn. Dat was fout, zo adviseerde de Raad van State later. Helaas was men toen al aan het zuiveringsstation Zuid aan het bouwen, dat wel water zuivert, maar volgens de lagere Europese norm. Toen men aan het zuiveringsstation Noord begon te werken, moest men dus veel strengere normen voor dat station opleggen om het water zuiverder te kunnen maken. In de beginjaren van station Noord was het water dan ook niet conform de strenge regels. Sinds 2011 worden de normen wel gehaald."
Dat de jaarlijkse dotatie van de BMWB aan Aquiris - 41 miljoen euro - niet zou volstaan, wijst Rosière van de hand. "Aquiris boekt jaar na jaar verlies, uiteraard hebben ze geld nodig voor de nodige investeringen."

"Kijk, eigenlijk is het probleem eenvoudig: het station van Brussel-Noord is te klein, en dat is hun verantwoordelijkheid. Daardoor ondervindt Aquiris technische problemen. Die technische kwestie heeft Aquiris eerst met een chantagemaatregel proberen op te lossen, namelijk door het stilleggen van hun installaties in 2009. Toen ze van de experts hun gelijk niet kregen wat betreft de sluiting van het station, zijn ze dan maar op financiële argumenten overgegaan: er is te weinig geld voor hun taak. Er moet capaciteit bij komen. De rechtbank zal beslissen wie dat moet betalen."

Rosière zegt dat sinds het nieuwe management de situatie wel verbeterd is en dat Aquiris sindsdien aanstuurt op een regeling in der minne.

Yvan Huyghebaert van Aquiris legt zich echter niet neer bij die lezing van de feiten. "U moet weten dat waterzuivering in Brussel voor de jaren 2000 niet bestond. Dat wil zeggen dat wij met pionierswerk bezig zijn en gaandeweg ontdekt hebben hoe slecht de werkelijke - dus niet de contractuele - situatie in Brussel was. Een groot deel van het afvalwater dat wij moeten behandelen is gewoonweg niet conform, en dat is niet onze verantwoordelijkheid. Wij vinden soms koeienhuiden en betonafval in onze filters. Dat is toch niet normaal?"

"Brussel-Noord is het pronkstuk van West-Europa," weet Huyghebaert nog. "Maar ik denk dat het Brussels Gewest dat onvoldoende begrijpt."