Amerikaans graffitikunstenaar werkt met jongeren uit Sint-Gillis

Joel Bergner heeft de gave om eenheid te scheppen in chaos. Hij verkiest de wanorde in de hoofden van kwetsbare jongeren. De Amerikaanse graffitikunstenaar deed Brussel aan en liet zijn ‘expressieve groepskunstmethode’ los op jongeren uit de Zuidbuurt.

Vrijdagavond 11 september, een nette vergaderzaal in het Park Innhotel dat uitkijkt op de sporen. “Oké, jongens. Wat komt er in jullie op als jullie aan jullie wijk in Brussel denken?” Joel Bergner, in vuile verfbroek en -schoenen, zet een groep jongeren en opvoeders aan het denken.

“Een paraplu, want het regent vaak in België”, gooit Hussein (15) als eerste grappend in de groep. “Immigranten,” vult Hajer aan, ernstig. Sommige jongeren kennen elkaar al, omdat ze elkaar ontmoeten op het Bethlehemplein of Hallepoortpark, of in het jeugdhuis Cité des Jeunes in de Denemarkenstraat. Maar andere zijn amper enkele maanden in Brussel, zoals Kaba Seku. “Sport”, stelt de verlegen jongen voor. De woorden zoeven voorbij: “dans”, “rugby”, “werkloosheid”.

Deze brainstorm moet een basisontwerp opleveren voor een graffititekening op negen oude garagedeuren langs een onbestemd stukje Fonsnylaan waar de NMBS vaak te kampen heeft met vandalisme. Het initiatief komt van Rezidor Hotel Group, een koepel die zeven hotelketens onder zich heeft. “Een hotel staat nooit los van een lokale gemeenschap. Park Inn heeft een jong publiek, maar ook een jong personeelsbestand. Via deze actie, gedoopt ‘addcolourstolive’, willen we aanknoping zoeken met de jongeren uit de buurt,” zegt Inge Huijbrechts van Rezidor. Het gaat om een langetermijnengagement, benadrukt ze. Een vervolg kunnen bijvoorbeeld stageplaatsen voor jongeren uit de buurt zijn.

Groepskunst
“Oké, jongens.” Joel vraagt de jongens en meisjes vervolgens om de ogen te sluiten. “Nu moeten we beelden verzinnen bij jullie ideeën. Neem tien minuten de tijd om te tekenen wat je wil overbrengen.” De kleurpotloden tekenen een hoofd waar frieten uitsteken, een mobiele telefoon met daarop respect-apps en een krokodil. Elk voorstel bekijkt Bergner grondig en beantwoordt hij met een langgerokken “yeah”, kordaat knikkend en duim in de lucht.

Bergner lijkt zich op geen enkel moment te storen aan de chaos van zo’n groepsgebeuren, of aan de continue vlucht richting toilet. Hij doet zich evenmin bijzonder cool voor aan de jongeren, ook niet aan wie zich intussen verveeld laat uitzakken.

De straatkunstenaar hoeft ook niet echt een pose aan te nemen. Zelf ooit tienervader, weet hij wat hindernissen in een jong leven betekenen. Zijn eigen levenservaring – als jongvolwassene leefde hij in San Francisco een tijd in een auto – is bepalend voor de participatieve kunst die hij sinds een dik decennium maakt met jongeren in moeilijkheden. Het gaat van pleegjongeren, drugsverslaafden, slachtoffers van prostitutie, kinderen in sloppenwijken in Kenia, jongelingen in vluchtelingenkampen in Jordanië tot jeugdige delinquenten.

Het werkproces is steeds gelijkaardig: in een eerste kennismakingsronde toetst hij af waar de deelnemers van wakker liggen. Hij noemt zijn methode ‘expressive group painting’. “Belangrijk is om geen enkel idee uit te sluiten, maar tegelijk kunnen we niet ieders idee even groot uitwerken.”

Eclectisch
“Mogen wij dan met de spuitbus schilderen?” vraagt Youness (14) ongeduldig. Jammer maar helaas, de deelnemers mogen aan de slag met acrylverf. Joel Bergner zal het geheel afwerken met de spuitbus.

Iedereen mag grote kleurvlakken opvullen met de details die hij of zij wil. Zo komen abstracte beelden al snel naast flarden poëzie of een school handafdrukken te staan.

Doordat Bergner zich een poos onderdompelde in de Mexicaans-Amerikaanse Pilsengemeenschap in Chicago en later in de Afrikaanse Candomblégemeenschappen in Brazilië, slaat hij qua stijl een brug tussen street art en Latijns-Amerikaanse beeldtaal.

Het eindresultaat is dus een eclecticisme vormen- en kleurenmix. Het werk aan het Zuidstation reflecteert vooral de toestroom van de vele nieuwkomers in Brussel en de multitalenten van de jeugd.

Focus
Joel ziet kunst als middel om jongeren te leren focussen. “Die intense ervaring zal hen leren te focussen op latere, cruciale levensmomenten. Tot iets kunnen bijdragen waar ze in geloven, is essentieel. Vaak hebben ze die kans niet.”

Zijn werkwijze stimuleert jongeren ook te denken voor zichzelf. “Het is één zaak om te leren over de vluchtelingencrisis in Brussel, in heel Europa. Het is een andere zaak als je dat ook aan andere mensen, voorbijgangers, moet uitleggen. Het spreekt hun verantwoordelijkheidszin aan.”

Bergner is een nomade. Op vele plaatsen brengt hij een blitzbezoek - zoals ook in Brussel. Voor hij de Fonsnylaan aanpakte, was hij overigens even te gast in het kindertehuis Clair Matin in Ukkel. Maar om maximale impact te hebben, werkt hij toch steeds samen met scholen of lokale organisaties. Zij kunnen ook lokale problematieken aanvoelen. In het geval van het Zuidstation zijn er bijvoorbeeld de vele daklozen. Zij werden ook actief gevraagd om mee te doen.

Zo komt het dat Mireil (43) er de afgelopen week ook in schildersplunje bij is. Mireil is al acht maanden dakloos. Overdag haalt ze slaap in op een discrete plek in het station. Ze toont haar artistieke bijdrage: een reep chocolade en een pint. “Ik drink niet, hoor. Maar ik dacht aan alle toeristen in Brussel die onze lekkernijen proeven.” Bergner vraagt haar om te poseren in slaaphouding, een onderdeel van het werk. “Geen probleem,” en ze geeft haar verfkwast door aan Riab (10), die was voorbijgewandeld en zin kreeg om mee te doen.