Nieuwjaarsbrief Eric Corijn: 'Sluit pact met middenveld'

In zijn nieuwjaarsbrief stelt emeritus hoogleraar Stadsstudies Eric Corijn (VUB) dat België van Brussel een restgebied heeft gemaakt, opgezadeld met totaal onaangepaste instellingen. "We moeten op zoek naar ontwikkelingscoalities, waarbij een centrale rol is weggelegd voor het middenveld."

M evrouwen, mijnheren. Laat ik beginnen met u mijn allerbeste wensen over te maken voor 2015. Het zal weerom geen makkelijk jaar worden, zeker nu het federale beleidsdoolhof op kruissnelheid zal komen. En het ziet er niet naar uit dat de bezuinigingen erg pro-Brussel zullen zijn.

Er bestaat een brede consensus over de uitdagingen voor onze stad. Er is het onevenwicht in onze economie: te veel diensten en zorg in een hooggeschoolde arbeidsmarkt die vooral niet-Brusselaars bedient en te weinig stedelijke maakindustrie waarin onze werklozen ook aan de slag kunnen. Er is de demografische boom die een geweldige druk zet op huisvesting en basisvoorzieningen. We moeten in een stad met 30 procent armen een middel vinden om direct meer sociale woningen en meer openbare diensten op te leveren. We kunnen toch niet wachten tot het vooraf aantrekken van tweeverdienende middenklassers onze fiscale basis heeft vergroot. Er is natuurlijk de crisis in het onderwijs, niet alleen inzake het aantal beschikbare plaatsen, maar die ook inhoudelijk en pedagogisch om een hervorming schreeuwt. Er is de kwestie van de mobiliteit in een stad die verstikt in de auto’s en de files. Misschien moeten we daar nog de dossiers van de openbare netheid of het gebrek aan uitstraling aan toevoegen. Veel discussie over die prioriteiten is er in feite niet.

Er is wel wat ongenoegen over het gebrek aan sense of urgency, over de traagheid waarmee de dingen worden aangepakt. Er is het gevoel van te veel laisser aller in het onoverzichtelijke institutionele kluwen. Ieder doet dan toch zijn eigen ding en het zijn uiteindelijk de markt en de promotoren die beslissen. We missen weleens het enthousiasme van een mobiliserend project.

Brussel wordt daarenboven, zoals alle steden van enig belang, geconfronteerd met drie systemische uitdagingen. Er is onze scheefgegroeide verhouding met de natuur, de uitputting van grondstoffen, de afnemende biodiversiteit, de pollutie en zeker de klimaatuitdaging. Alle steden staan voor de dringende ombouw naar een duurzame en leefbare stedelijkheid. Dan is er de onmenselijke sociale ongelijkheid, de totaal onevenredige verdeling van rijkdom en welvaart, de onwelvoeglijke verrijking van de rijken in schril contrast met een toenemende armoede en uitsluiting. Dat vergt niet alleen een serieuze tax shift en betere herverdeling, maar ook de wederopbouw van een stevige openbare dienstverlening, van meer solidariteit, van meer gemeengoed. Ten slotte is er de wereldwijde cultuurshift die van alle steden vooral mengkroezen en superdiverse samenlevingen maakt. Dat vergt dan weer het totaal herdenken van de integratie en van de sociale cohesie die niet langer op monoculturele gemeenschapsvorming kunnen berusten.

Monoculturele middenklasse
Het zijn wereldwijde uitdagingen waarvoor de Brusselse institutionele context slecht is uitgerust. Het federale België en vooral het huidige beleid zet nog steeds in op een suburbaan groeimodel voor een monoculturele (witte) middenklasse. België heeft van Brussel een restgebied gemaakt, opgezadeld met totaal onaangepaste instellingen. Dat kan niet anders dan traagheid en egelstellingen opleveren. Maar ik reken niet op nog eens een staatshervorming.

Daarom hoop ik dat onze bewindvoerders in 2015 inzien dat de uitdagingen te groot zijn om alleen door de politiek te worden aangepakt. We moeten op zoek naar ontwikkelingscoalities. Er bestaat in Brussel een zeer kwaliteitsvolle civiele maatschappij, gepokt en gemazeld in het combineren van de complexe sociale en culturele noden met de fragmenten en obsessies van de vele instellingen. Een middenveld dat spreekt met duidelijke stem. In het sociaal-economisch overleg. In een Staten-Generaal van het Brusselse middenveld. In een Cultuurplan. In Hart boven Hard/Tout autre Chose…

Mediatieke controverses
Zo’n middenveld kan je niet instrumenteel benaderen, als cliënten van een zuil of pure uitvoerders van het beleid. Met zo’n middenveld moet je een project maken, een PPS aangaan, een visie delen, inhoudelijk overleggen. En daarom hoop ik dat 2015 het jaar wordt van het publieke debat waarin we gezamenlijk Brussel plannen. In een uitvoering van een Gewestelijk Ontwikkelingsplan waarin vooral de deelprojecten meer visie, transparantie en inspraak krijgen. In een uitwerking van een echt Brussels cultuurbeleid, de kleine wereldstad en de hoofdstad van Europa waardig. In een doortastend overleg over een inhoudelijk en pedagogisch herdacht meertalig stedelijk onderwijs. In een radicaal uitgedacht Iris-mobiliteitsplan dat de Brusselaars mede-eigenaar maakt van op de auto heroverde straten en pleinen. In een nieuw elan voor het sociaal wonen dat meteen ook nadenkt over nieuwe vormen van sociaal leven. In de uitbouw van een plan voor duurzame en sociale ‘commons’ waarin openbare diensten en burgerinitiatieven samenwerken.

We leven in andere tijden en in een nieuwe eeuw. Ik hoop dat jullie als bewindsvoerders echte leiders worden van ons stadsgewest en een pact weten te sluiten met de bevolking en vooral met het actieve en georganiseerde deel ervan. Er zit zoveel potentie en knowhow in deze stad die niet wordt ontsloten door de stammentwisten tussen noord en zuid en de daaruit afgeleide verouderde particratie. Het nieuwe jaar is een aanleiding om met oude vormen en gedachten te breken en vooral om een nieuwe stedelijke dynamiek te ontsluiten. Ik hoop dat de geachte Brusselse politici zich in 2015 niet laten opsluiten in de Vlaams-Waalse bezuinigingsagenda’s en hun mediatieke controverses. Reken daarvoor op de hier bestaande dynamiek. Ik beloof van mijn kant, samen met vele actoren in het middenveld, ons uiterste best te blijven doen om deze stad te laten worden wat ze al is: een echte wereldstad die zoveel meer te bieden heeft dan wat de kleinstedelijke Belgische politiek ons toelaat te doen.


Eric Corijn (hoogleraar stadsstudies VUB, stichter onderzoeksgroep Cosmopolis, vicevoorzitter Brussels Studies Institute, directeur Brussels Academy, voorzitter denktank Aula Magna)