1416 tinariwen
© Marie Planeille

Tinariwen: muziek als essentie van het leven

Tom Peeters
© Agenda Magazine
04/03/2014

Dat het door de terreur van islamisten nog steeds te gevaarlijk is in hun Malinese Sahara, is een serieuze streep door de rekening van de rockende Toearegs van Tinariwen. Omdat ze de woestijnblues stevig te pakken hebben, staken ze de oceaan over en gingen ze hun nieuwe plaat Emmaar opnemen in het Californische Joshua Tree National Park.

Letterlijk betekent 'tinariwén' woestijnen. Het gezelschap dat al sinds begin jaren 1980 traditionele West-Afrikaanse ritmes uit de Sahara verzoent met Maghreb-invloeden en westerse rockgitaren, maar pas begin deze eeuw mondiaal doorbrak, doet zijn naam dus alle eer aan. Ook 'emmaar' heeft een zeer specifieke betekenis in het Tamasheq, de Berber-taal die de Malinese Toearegs en dus ook de leden van Tinariwen spreken. De term verwijst naar de hoeveelheid hitte die je net aankunt als je voor een vuur staat. "Soms voel je dat het te heet wordt en moet je een stap achteruitzetten," zegt Abdallah Ag Alhousseyni, de belangrijkste tekstschrijver en een van de zangers-gitaristen van het collectief. "Wanneer de zon te fel schijnt en je dringend moet afkoelen, dan bevind je je op diezelfde grens."

Natuurlijk is 'emmaar' een metafoor voor de precaire situatie van de Toearegs in hun thuisland. Sinds islamistische en nationalistische rebellengroeperingen in 2012 de wapens opnamen tegen het regeringsleger en tegen elkaar is er een burgeroorlog aan de gang in het noorden van het land. Een van de eerste wetten die de islamisten, aanhangers van de sharia, invoerden in de gebieden die ze veroverden, was een totaal verbod op muziek. Ag Alhousseyni woont al langer in Algerije. Hij was precies een jaar geleden voor het laatst in Mali. Andere bandleden zijn sinds 2012 gevlucht uit het gebied waar niet alleen hun broodwinning maar ook hun leven op het spel stond. "Het is er behoorlijk warm, soms te heet onder je voeten, en dat beïnvloedt ieder van ons."

Hoe is de situatie nu?
Abdallah Ag Alhousseyni: Momenteel moeten de VN-vredesmissie Minusma, het Franse en het Malinese leger de veiligheid garanderen. Maar ze kunnen hun werk niet overal doen zoals het hoort, want groeperingen die onder invloed staan van Al Qaida lanceren nog steeds raketbommen. De vele vluchtelingen hopen dat er snel vrede komt zodat ze opnieuw naar de dorpen en de steden kunnen die ze verlaten hebben. Er wordt ondertussen wel onderhandeld over de situatie, maar zolang mensen niet weten waar ze echt aan toe zijn, kunnen ze niet terug.

Dus trokken jullie vorige lente maar naar een andere woestijn voor jullie nieuwe plaat.
Ag Alhousseyni: Een goede vriend had ons uitgenodigd in zijn huis in het midden van de Californische woestijn. We hebben er een homestudio opgebouwd. Het was een mooie plek om enkele indrukken over de woestijn weer te geven, tegelijk wel en niet vertrouwd.

Welke dingen herkende je van de Sahara?
Ag Alhousseyni: De vrijheid, de ruimte en de stilte: die vind je in elke woestijn ter wereld. De zon komt ook heel vroeg op, en vanaf dan kun je je achter niets meer verstoppen. Héél herkenbaar. Maar daarnaast zijn er tal van details die verschillen, vooral de planten en de dieren.

En de muzikanten die je er tegenkwam. Voor de opnames van Emmaar werkten jullie samen met Red Hot Chili Peppers-gitarist Josh Klinghoffer en slam poet Saul Williams.
Ag Alhousseyni: Josh kenden we al. De andere muzikale gasten ontmoetten we ter plekke. Zo gaat het vandaag meestal. De technologische vooruitgang helpt om al die dingen geregeld te krijgen. Fysiek mogen we dan ver verwijderd zijn, tegenwoordig zijn we altijd verbonden. (Abdallah Ag Alhousseyni zit ondertussen al een tijdje ongedurig op zijn tablet te kijken, naar de klok, zo blijkt) Het is tijd om te bidden. (Hij staat op, rolt zijn bidmat uit en begint zijn gebeden)

(Een vijftal minuten later) Jullie moesten een oceaan oversteken om Emmaar op te nemen, maar is het geen terugkeer naar de bron?
Ag Alhousseyni: De bron van onze muziek blijft in principe steeds dezelfde. Dat zijn onze reizen, onze ballingschap, en het lijden dat daarmee gepaard gaat.

Maar ook de liefde, zo blijkt op 'Imdiwanin ahi Tifhamam'. Als vanzelf gaan jullie wat lyrischer en minder gechargeerd klinken.
Ag Alhousseyni: Dat klopt. De plaat gaat niet alleen over onze strijd als volk. Het is maar normaal dat een liefdeslied met persoonlijke gevoelens anders klinkt dan een politiek geëngageerde song.

Een groot verschil met vroeger is dat jullie reizen nu concerttournees zijn die nog weinig te maken hebben met het nomadische leven in de woestijn.
Ag Alhousseyni: We maken tegenwoordig elke twee à drie jaar een nieuw album, en telkens proberen we muzikaal een beetje op te schuiven. Maar als je vaak op tournee trekt, dan gaat je leven sowieso meer lijken op dat van de mensen die naar je concerten komen kijken. Geconfronteerd met dat publiek moet je de reflex hebben om je af en toe eens af te vragen hoe je klonk als groep toen je nog onbezoedeld was, en met heel eenvoudige middelen speelde, met gitaren die — hoe zal ik het zeggen? — niet zo versterkt waren. Gelukkig hebben we daar nog veel herinneringen aan en die eenvoud van de begindagen komt ook op Emmaar naar boven, als een soort reactie tegen de verwachting dat je luid en complex moet klinken.

Wanneer kwam je zelf voor het eerst in contact met westerse muziek?
Ag Alhousseyni: Vanaf 1983, toen ik in Algerije arriveerde, leerde ik via cassettes, tv en bevriende muzikanten westerse geluiden kennen. Het viel me meteen op dat de manier waarop men in het Westen met muziek omging anders was. In Afrika werken de mensen niet zoveel als hier. Zo hebben ze veel meer tijd om door muziek omringd te zijn, want die is overal in de samenleving. Het is geen behang zoals in het Westen. Nee, het drukt uit wat we voelen als mens en als volk.

Dan moet het eens zo hard inslaan wanneer islamisten je komen zeggen dat luisteren naar muziek, laat staan zelf muziek maken, vanaf nu verboden is?
Ag Alhousseyni: Het was onwezenlijk, want voor veel mensen was muziek hun leven. Er werd constant gemusiceerd. Alles gebeurde op het ritme van de muziek. De mensen kenden de achtergrond niet van de boodschap die hen gebracht werd, maar ze werd met zoveel geweld gebracht dat er geen ontkomen aan was. Toen die dorpen opnieuw bevrijd werden, zag je ook dat het eerste waar men naar teruggreep de muziek was. Iedereen wilde zijn leven hernemen, en muziek hoort daarbij.

Ik vermoed dat het jullie droom is om zo snel mogelijk opnieuw op te treden in Mali?
Ag Alhousseyni: Ja, natuurlijk. Vooral veel jongeren willen ons zien optreden. Ook voor andere Toearegmuzikanten zijn we een voorbeeld. Omdat we zelf geen voorgangers hadden, hebben we onze eigen weg moeten zoeken en speelden we een voortrekkersrol waaraan velen zich nu spiegelen. Maar ook voor ons zou een tournee in een veilig Mali zeer welkom zijn. Het is ondertussen twee jaar geleden en het zou onze geesten kunnen bevrijden en openzetten voor nieuwe inspiratie.

data: 9/3, 20.00

tickets: €23/26

waar: Ancienne Belgique

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Brussel-Stad, Muziek

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni