Red het kasteel Tournay-Solvay (2)

In deel één van de reportage 'Red het kasteel Tournay-Solvay' kon u de geschiedenis van het pand lezen: hoe Alfred Solvay een terrein kocht om zich af te zonderen van de grauwe industriewereld, hoe hij het terrein van ongeveer vier hectare 'Vijverberg' noemde en hoe het domein na zijn dood werd beheerd door zijn weduwe. Deel twee van de reportage vult de geschiedenis van het kasteel Tournay-Solvay aan.

Enkele jaren eerder was Maries dochter Thérèse in het huwelijk getreden met Emile, een jonge advocaat uit de rijke familie Tournay. In 1910 liet Marie voor het jonge koppel een van de oude huizen op het domein opknappen en omvormen tot een soort chalet, die de naam Dovecot meekreeg. Een jaar later kocht ze de Villa Georges Bonheur, langs de weg die nu Vuursteenweg heet. In 1917 stierf ze. Schoonzoon Emile Tournay-Solvay schonk in haar naam 150.000 frank aan de gemeente, voor de aanleg van de Delleurlaan en een plein aan het station van Bosvoorde. In ruil sloot de gemeente de Taelemans­straat en de Vuursteenweg af voor het publiek.

In 1921 werden de goederen en bezittingen van Marie Masson verdeeld. Het kasteel Vijverberg ging naar haar jongste dochter Thérèse Tournay-Solvay, die er ging wonen. Zo is het domein aan zijn huidige dubbele naam Tournay-Solvay gekomen. Thérèse had duidelijk de progressieve sociale ideeën van haar vader geërfd, en hield zich bezig met allerlei liefdadigheidsprojecten. Ze betaalde onder meer de bouw van het Rode Kruiscentrum in Watermaal-Bosvoorde en organiseerde geregeld feesten voor minderbedeelde kinderen op haar domein.

De buurt maakte enorme veranderingen door, vooral toen in de jaren 1960 de verstedelijking wild om zich heen begon te grijpen en grote bedrijven in glazen gebouwen als paddenstoelen uit de grond schoten langs de Delleurlaan, die daar tegenwoordig Rooseveltlaan heet. Voor de petite histoire: in 1957 kreeg Thérèse een vergunning van de gemeente om een elektrische lift in de kasteeltoren te installeren. Toen Thérèse in 1972 overleed, had ze geen directe erfgenamen. De erfgenamen verkochten haar domein aan twee vastgoedondernemingen, die er een groot kantoren- en woningencomplex wilden neerpoten.

Vastgoedprojecten
Daarna gaat het snel: de Immobilière du Vyverbergh dient in opdracht van de Union Chimique Belge (UCB) een bouwaanvraag in voor een project met 17.000 vierkante meter kantoren op het Tournay-Solvaydomein, samen met de Société Immobilière des Deux Montagnes, die een vergunning aanvraagt voor 12.000 vierkante meter woningen, op de plaats waar vandaag nog steeds de boomgaard ligt. De dossiers krijgen enorm veel tegenkanting van de buurtbewoners en het gemeentebestuur onder leiding van burgemeester Wiener. Wanneer in 1977 het roer van de gemeente wordt overgenomen door Andrée Payfa-Fosseprez - de moeder van de huidige burgemeester -, weigert de gemeente de vergunningen af te leveren, maar biedt ze aan de terreinen te kopen. De vraagprijs is veel te hoog voor de gemeente, maar uiteindelijk springt de staat bij, in de persoon van Henri Simonet. In 1980 koopt het toenmalige ministerie van Brusselse Aangelegenheden het park voor 88 miljoen frank, een 2,2 miljoen euro.

De bestemming van het terrein wordt gewijzigd tot groene zone, en een jaar later wordt het park opengesteld voor het publiek. Toch blijft het er onverzorgd bij liggen, en in 1982 veroorzaken krakers een brand in het kasteel door vuurtjes te stoken op de houten parketvloeren. De vlammen slaan door het dak, de brandweerwagens rijden zich klem op de smalle paadjes en behalve de toren valt er niet veel van te redden van het bouwsel. Door de hoge kosten van een eventuele restauratie komt er niet meteen een concreet plan. Intussen wordt wel het park eromheen helemaal gerenoveerd door Jacques Boulanger, de oude stallen worden opgelapt en ingenomen door de vzw Zonnebloem, en in de villa Dovecot installeert zich de Fondation Européenne de la Sculpture. De Gewestelijke Investeringsmaatschappij GIMB droomt hardop van een renovatie van het kasteel tot kantoren en seminarieruimtes, maar door het prijskaartje evolueren de plannen naar een zogenaamde 'Engelse ruïne'. Atelier 50 werkt plannen uit voor zo'n ruïne, waarbij de bestaande muren gestabiliseerd en vochtvrij gemaakt worden, maar waarbij de natuur toch vrij spel krijgt en het bouwsel dienst doet als habitat voor vogels, vleermuizen en andere wilde dieren. De toren zou dan dienst doen als observatiepost en nestplek voor vogels.

De realisatie van deze plannen, voorzien tegen 1992, viel echter ook in het water. Een jaar later wordt de hele site wel beschermd. In 1999 stellen het bedrijf Architectes Associés en het Atelier de Genval een renovatieproject voor het kasteel voor, met kantoren en receptiezalen, waar een deel van de gewestelijke milieuadministratie zou kunnen intrekken, maar ook dit project sterft een vroege dood. Ook het verbod van Monumenten en Landschappen op gemotoriseerd verkeer en parkeerruimte op de site (zie artikel Een toekomst voor het kasteel) maakt dit soort projecten niet erg haalbaar.

:: Met dank aan het Centrum voor Lokale Geschiedenis van Watermaal-Bosvoorde, Gratèsstraat 7. Meer info op 02-672.77.34