Patatten kweken tegen de honger

“Anderzijds baart het bijna bewondering te zien hoe tengere stadsschouders de last weten te torsen van heelder balen zelf uitgedolven patatten,” aldus oorlogscolumnist Karel van de Woestijne vanuit Laken voor de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Een Grote Oorlog lang kregen aardappelen, de dagelijkse basisvoeding bij uitstek, zijn volle aandacht.

2 september 1914 - “Slechts één dag heeft het ons aan vlees ontbroken: de Duitsers hadden te Laken zo goed als alles opgekocht. (...) Daar zijn echter de aardappelen, en in overvloed. De oogst ervan is zowat overal aan de gang, en belooft een goede opbrengst.” (Maar dat was valse hoop, snel moet de volksvoeding van overheidswege bijtreden. In april 1915 al, JMB) “Bedoelde gemeentebesturen hebben al hun begrippen over stedenschoon en administratieve waardigheid afgelegd. Niet alleen hebben zij braakliggende gronden ter beschikking gesteld van arme lieden, die ze thans bebouwen gaan (...) maar ook de open tuinen worden ten behoeve van de volksvoeding aan intensieve kultuur onderworpen. / Welnu, sedert acht dagen werken daar (op een square in Laken, JMB) een kleine honderd werklieden. Zij spitten en zij delven. Zij verdelen de grond in beddekens. En er zullen aardappelen zijn (...) in plaats van het domme eentonige gras.”

10 juni 1915 - “De aardappelen uit de voorraad die in de laate herfst is opgedaan, zijn niet meer zo heel goed; opgestapeld in bergplaatsen die er niet voor geschikt zijn, beginnen zij zelfs voor de tijd te rotten.”

20 juni 1915 - “Ik lees: aardappelen (oude): 8 centiemen de kilo. Nauwelijks acht of tien dagen geleden stond er: aardappelen (oude): 18 centiemen. Waaruit gij als ik besluiten zult: de aardappelen zijn ineens meer dan de helft afgeslagen. Het is, gij weet het, een internationaal verschijnsel, de speculatie op hongersnood leidde ertoe, zowel in België als in Duitsland, dat enorme hoeveelheden aardappelen in ik weet niet welke geheime bergplaatsen werden opgestapeld, die ze niet dan in infieme kwantiteiten, en dientengevolge tegen hoog opgedreven prijzen, kwamen te verlaten. Het gevolg was dat bewuste knollen duurder werden naarmate zij minder eetbaar waren. / En wat de minder begoeden betreft: deze, die naar de soep gaan (de Volkssoep, JMB), waar ook iedere week o.m. aardappelen worden uitgedeeld, krijgen daarvan thans een dubbele portie.” (Het aantal porties dat in Brussel per week (18 tot 24 oktober 1915) wordt uitgedeeld bedraagt: 47.250 kilo aardappelen, JMB). “En nochtans, het is opvallend, Brussel vermagert!”

4 december 1915 - “De voorstad Schaarbeek is erin geslaagd een voorraad op te doen, die ze tegen de reglementaire prijzen aan haar ingezetenen verkoopt. / Zij beweren, de boeren, dat zij in alle werkelijkheid over de gewenste voorraden niet beschikken, de landbouwers dit jaar van de aardappelteelt zouden hebben afgezien? Waarbij komt dat ik nooit gezonder aardappelen gezien heb, dan dit jaar. (...) Het lijdt dan ook geen twijfel: de knollen zijn er. (...) Maar waar, waar dan toch verschuilen zij zich?”

9 december 1915 - “Ik heb u tevens verteld dat de vastgestelde schaarste aan deze knolgewassen (...) niet aan feitelijk gebrek eraan tengevolge van ziekte of vroegtijdige sterfte ligt, maar aan de maleficiën van schraapzuchtige boeren, die, (...) deze vruchten der aarde liever ‘ante porcos’ zouden gooien, dan ze te verkopen aan een prijs, die hun minder winstgevend voorkomt (…) en niets gaat in deze de verbeelding te boven van een woekergrage boer. / Men verzekerde mij dat de voorraad aan aardappelen dit jaar 20 procent groter kan worden dan in normale jaren; dit ligt, eerst, aan een inderdaad merkwaardige oogst wat de opbrengst van iedere plant betreft; daarna aan de gemeentelijke aanbouw van andere ongebruikte gronden, die nu in aardappelvelden ten behoeve van de volksvoeding werden herschapen; en eindelijk aan het feit, dat de fabrieken van aardappelmeel, die vroeger met grote voorraden weggingen, dit jaar stop staan en aldus heel wat grondstof voor algemeen gebruik vrij laten. /Reeds is Schaarbeek het toonbeeld van de eerlijke aardappelverkoper geworden. / De voorstad Elsene heeft eenvoudig opeisingen gedaan, die ze menslievend heeft uitgedeeld./ In Sint-Joost is men gelijkaardige plannen aan het beramen (Tot de Duitser ingreep met veroordelingen, JMB). “Al wie op 20 december meer dan 50 kilo aardappelen in zijn kelder zal hebben liggen, zal ze, op straf van boete en gevangenis (...) aan te geven hebben.”

19 december 1915 - “Dit was alles reeds gedaan toen in het voorjaar 1915 het ‘Comité central pour la culture des terrains inoccupés’ (...) opgericht werd. / De terugkeer tot de aarde heeft velen van luiheid afgehouden en de weg van de herberg afgeleerd. / Iedere are van de in regie genomen grond gaf 215 kilo per are, alleen aardappelen. / Aldus hebben in het geheel (voor gans de agglomeratie Brussel, JMB) 3.966 gezinnen er een kleine 174 ha bebouwd./ Verder is een afgevaardigde van de zeventien Brusselse gemeenten naar Holland weg, om opkopingen te doen.”

9 maart 1916 - “Van tijd tot tijd is deze of gene voorstad voor een week of drie van alle aardappelen verstoken.”

17-18 maart 1916 - “Gij hebt (Over het Werk der Aardappelschil. JMB) kunnen lezen dat wij in de Brusselse eetgelegenheden geen andere aardappelen te genieten meer zouden krijgen, dan ongeschilde, zij het dan ook gekookte. (Ze moeten na presentatie op het bord nog gepeld worden, liefst in de keuken, JMB) / Wat met de door dat Werk ingezamelde schillen gedaan wordt, is mij een arcaan. Ik vermoed dat zij het leven redden moeten van de meedogende konijnen, die ons, bij schaarste en duurte van vlees, op hun beurt met het hunne het leven redden. De verordening (van 26 februari 1016, door de Generalgouverneur Von Bissing, JMB) schrijft voor: ‘Es ist verboten Kartoffelen zu verabreichen, die in rohem Zustand geschält worden sind.” (Rauw mogen aardappelen dus niet verwerkt worden, de schil moet er eerst af, JMB).

Volgende week, deel 3: de Volkskeuken