'Voor elke ket een (sterke) school?'

De verkiezingen naderen, de koorts stijgt. Maar waar kiezen we als Brusselaars eigenlijk voor? Deze week de opiniebijdrage van onderwijsexpert Dirk Jacobs: 'We kunnen het ons niet permitteren ons enkel druk te maken over de schoolcarrières van onze eigen kinderen.'

Brussel kende de afgelopen 15 jaar een bevolkingstoename van bijna 20 procent. Vele scholen bevinden zich op maximumcapaciteit. Plannen om scholen uit te breiden en op te richten lijken niet te volstaan om de toename op te vangen. Het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA) becijferde dat er in vergelijking met 2010 tegen 2020 zowat 45.000 leerlingen meer zullen zijn, waarvan reeds 25.000 vóór 2015.

Volgens berekeningen van het Agentschap voor Territoriale Ontwikkeling (ATO) dreigt men ondanks de capaciteitsuitbreiding nog jaren achter de feiten aan te hollen. Al jaren wijzen het federaal planbureau en collega’s zoals socioloog Rudi Janssens (VUB) op de urgentie maar we kunnen alleen vaststellen dat we te laat uit de startblokken geschoten zijn.

De krapte laat zich al voelen in het kleuteronderwijs (en de kinderopvang) en zal doorschuiven naar de lagere en middelbare scholen. Coördinatie is moeilijk omdat het Nederlandstalig en Franstalig onderwijssysteem langs elkaar functioneren en er bovendien binnen elk van de gemeenschappen concurrerende netten zijn. Zo zijn er veel actoren wier neuzen in dezelfde richting moeten staan.

Sinds 2011 is er een poging met de Task Force Onderwijs om in centrale regie te voorzien maar in de praktijk blijft het huilen met de pet op. Disputen over bevoegdheidsverdelingen gooien vaak roet in het eten. Zo protesteerde de Vlaamse Regering toen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geld vrijmaakte om bijkomende scholen te financieren. De Vlaamse Regering heeft vanuit juridisch oogpunt misschien wel gelijk, maar daar hebben de ouders en kinderen die straks geen school hebben weinig aan.

Segregatie
Hadden we maar enkel het capaciteitsprobleem om ons zorgen over te maken. In ons gewest gaapt een sociale kloof. Brussel is de derde rijkste regio van de EU maar kent ook een groot probleem van kansarmoede (zo wordt één op vier kinderen geboren in een gezin zonder inkomsten uit arbeid).

Op de Brusselse arbeidsmarkt zijn er maar liefst drie maal meer jobs die ingenomen worden door hooggeschoolden dan in Vlaanderen en Wallonië. Het aanbod aan jobs voor laaggeschoolden is in Brussel dan weer veel beperkter en vereist vaak meertaligheid. Mede door ongekwalificeerde uitstroom (28 procent van de Brusselse jongeren verlaat het onderwijs zonder diploma secundair onderwijs), zijn er tegelijkertijd veel laaggeschoolden voor wie er onvoldoende werk is.

Bovendien kampt Brussel met een onderwijssysteem waarin sociale ongelijkheid sterk gereproduceerd wordt. Aan de hand van de socio-economische positie van de ouders kan men veel te makkelijk voorspellen of een leerling in het algemeen vormend of beroeps- of technisch onderwijs terecht komt of helemaal uit de boot valt. Al te vaak verlopen schoolcarrières volgens een watervalsysteem waarbij technisch en beroepsonderwijs vaak een negatieve keuze is na falen in het algemeen vormend onderwijs en we daardoor een concentratie van leerachterstand en demotivatie krijgen.

Al heel vroeg worden de kiemen van die sociale dualisering gelegd omdat onze lagere scholen ook gekenmerkt worden door een hoge mate van sociale (en ook vaak etnische) segregatie. Scholen in kansarme wijken kennen vaak een leerlingenpopulatie die nog veel armer is dan de wijkbevolking omdat kansrijkere ouders de neiging hebben om hun kinderen naar scholen in andere buurten te sturen. Indien iedereen zijn of haar kind naar de school in de buurt zou sturen, zou er weliswaar nog een weerspiegeling zijn van de residentiële segregatie in de stad maar zou de situatie minder dramatisch zijn dan vandaag. Meteen zou ook de fileproblematiek in de spitsuren een stuk verlicht worden. Te vaak vinden we leerlingen met de meeste uitdagingen en problemen geconcentreerd in enkele scholen, met alle gevolgen van dien.

Collectieve toekomst
Buurtschooltjes met een hoog aantal kansarme en allochtone kinderen zijn echter niet gedoemd om lagere prestaties neer te zetten mits er een goed beleid en solide leerkrachtenteam is. Vandaag verlaat ongeveer de helft van de beginnende leerkrachten het Brusselse onderwijs binnen de vijf jaar. Vooral scholen met een kansarm publiek hebben moeite met een team te creëren en te behouden dat collectief het verschil kan maken.

Uiteraard heeft elke klas en elke school goede leerkrachten nodig. Op systeemniveau is nu echter de tendens dat de sterkste leerkrachtenteams niet altijd te vinden zijn in de scholen waar de uitdagingen het grootst zijn. Gelukkig bewijzen meerdere scholen dat het mogelijk is om ongeacht het publiek sterke resultaten neer te zetten maar dat is zeker niet overal het geval. Aan Franstalige kant zijn de problemen op dit vlak groter dan aan Nederlandstalige kant (waar ondersteunende initiatieven zoals het Onderwijscentrum Brussel al jaren efficiënt aan de weg timmeren).

De tijd van de struisvogelpolitiek aan Franstalige kant ligt achter ons maar de inhaalbeweging die nodig is, is groot. Ook aan Vlaamse kant blijven de uitdagingen huizenhoog en zelfgenoegzaamheid zou misplaatst zijn. We kunnen ons niet permitteren bij de pakken te blijven neerzitten en ons enkel druk te maken over de schoolcarrières van onze eigen kinderen (als ouders) of de kwaliteit van het onderwijs binnen onze eigen gemeenschap (als beleidsmakers). Met de kwaliteit van het volledige onderwijsveld staat of valt de collectieve toekomst van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Zolang we niet voor elke ket een goede school kunnen garanderen, spelen we met de economische leefbaarheid en sociale cohesie van Brussel. Denkt u daar ook even aan op 25 mei?

Dirk Jacobs
gewoon hoogleraar sociologie aan de Université Libre de Bruxelles (ULB).
Twitter: @DirkJacobs71

Geïnteresseerd of aangesproken? U kan mee met de Tematoer van Brukselbinnenstebuiten op zaterdag 19 april: ‘Verkiezingskoorts 2 – de leercurve’. Meer info en inschrijven op www.brukselbinnenstebuiten.be