Onderwijsdebat: Hoe de scholen kunnen helpen

In Brussel zijn er specifieke noden wat betreft onderwijs, zegt Lieven Boeve (VSKO). Het is volgens hem belangrijk dat er geen beleid wordt gevoerd boven de hoofden van de scholen zelf en dat de Brusselse scholen met hun eigen netwerken zelf de regie van het Nederlandstalig onderwijs mee kunnen bepalen.

R ecent boog de OESO zich over de vraag hoe wereldwijd om te gaan met innovatie, aansturing en hervorming in onderwijs. Dat is nodig: onderwijs staat voor grote uitdagingen waaraan niet met ongewijzigd beleid kan worden tegemoet gekomen. In de grootsteden zijn er specifieke noden. Deels doen die zich in Brussel sterker voor, deels zijn het bekommernissen die eigen zijn aan Brussel alleen.

De verschillende thuistaal, straattaal en schooltaal maakt in Brussel een eigen aanpak in de klas noodzakelijk. Doelstelling is dat vermeden wordt dat anderstaligheid en taalachterstand Nederlands zich omzet in leerachterstand. Daarnaast zijn er prima initiatieven om ouders bij het schoolse leven te betrekken. Door de mate van multiculturaliteit moeten scholen oog hebben voor de zeer verschillende achtergronden en culturen van leerlingen en hun ouders. Er is zeer hoge werkloosheid in Brussel (19,6 procent, zeker ook bij de jongeren) en veel mensen ontvangen een leefloon: 17,9 procent (Gent: 9,7 procent, Antwerpen: 6,5 procent). Hierdoor leven veel gezinnen en kinderen in armoede. Scholen worden hier vaker mee geconfronteerd: lege brooddozen, geen middelen om het nodige lesmateriaal en schooluitstappen te betalen. Het aandeel 0-19-jarigen bedraagt 25 procent in het tweetalig gebied Brussel Hoofdstad (22 procent in Vlaanderen). Inbreidingsprojecten (met hele (ver)nieuw(d)e woonwijken) vergroten de capaciteitsproblematiek nog. Er is uitstroom van meer gegoede gezinnen naar de Rand en verder: daardoor vermindert de nuttige sociale mix. Historisch rekruteren Brusselse scholen ook uit de Rand en dat willen we zo houden.

Aparte habitat
Andere problematieken zijn heel eigen aan de Brusselse context: uit cijfers (februari 2014) blijkt dat slechts 9 procent van de kleuters en lagereschoolkinderen in het Nederlandstalig onderwijs in Brussel uit homogeen Nederlandstalige gezinnen komt. Maar toch bedient het Nederlandstalig onderwijs in het BHG bijna een kwart van de bevolking. Dat heeft gevolgen voor de beheersing van de onderwijstaal Nederlands, wel een belangrijke voorwaarde om de leerdoelen te bereiken. Er is de grote ongekwalificeerde uitstroom en de spijbelproblematiek, onder andere door een te klein aanbod van BSO en TSO-scholen.

Het institutionele kader creëert extra hindernissen: federale, gemeenschaps- en gewestbevoegdheden lopen hier door elkaar. Daarbovenop komen gemeentelijke accenten die het al dan niet gemakkelijker maken om met de lokale gemeenschap als brede school te functioneren. Er is daarnaast de onbekende wereld van het Franstalig onderwijs waarmee er weinig banden zijn en de groeiende Europese en internationale scholen die zich in een heel andere sociale context bewegen zonder enige band met de rest van de onderwijswereld van hun stad. Brussel vormt in hoge mate een aparte habitat binnen de Vlaamse Gemeenschap. Mogelijk verklaart dat deels het verloop van leerkrachten: heel veel beginnende leerkrachten starten in Brussel maar als zij zich settelen is dat vaak buiten Brussel.

De beleidsnota van Minister Crevits noemt onder meer de inschrijvingsproblematiek, de kleuterparticipatie, de capaciteitsproblematiek, afstemming onderwijs-arbeidsmarkt, zittenblijven, spijbelen, vroegtijdig schoolverlaten, het talenbeleid in scholen, de kennis van het Nederlands en de problematiek van het werven en behouden van onderwijspersoneel, uitdagingen van het Nederlandstalige onderwijs in het tweetalig gebied Brussel hoofdstad. De minister wil om deze problematieken aan te pakken maximaal samenwerken met de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en contact houden met de Franse Gemeenschap. Door erkende Nederlandstalige kinderopvang en erkende Nederlandstalige buitenschoolse opvang zoveel mogelijk te integreren in het onderwijs (in alle netten!) en in de nabijheid aan te bieden, is een directe doorgaande lijn tussen zorg en onderwijs mogelijk. Het biedt de kans aan scholen en zorginstellingen om een antwoord te geven op de grootstedelijke uitdagingen waarmee Brussel geconfronteerd wordt.

Pedagogisch optimisme
In haar beleidsnota noemt Crevits vertrouwen en ruimte geven, co-creëren, verantwoordelijkheid nemen, ondersteunen; stimuleren en grenzen verleggen, als basiselementen van haar visie. Dat spoort wonderwel met de OESO-filosofie. Het VSKO is het daarmee eens. Het is belangrijk dat geen beleid wordt gevoerd boven de hoofden van de scholen zelf, dat met andere woorden de Brusselse scholen met hun eigen netwerken, zelf de regie van het Nederlandstalig onderwijs mee kunnen bepalen en een sturende rol vinden voor de school in de gemeenschap eromheen. Het VSKO zal hen daarbij ondersteunen. In onderwijs gaat het om vorming, verdiepend en verbredend, en om te verheffen en te verbinden. Ons engagement ten aanzien van de jongens en meisjes in de Brusselse scholen moet zijn dat we hen op die manier 21ste-eeuwse vaardigheden bijbrengen die hen sterk maken voor hun verdere leven. Ook het herdenken van de band tussen het Brusselse onderwijs met de rest van het Vlaamse onderwijs, is een issue. De wereld vandaag kenmerkt zich door zowel toenemende globaliteit als diversiteit. De ontbrekende schakel noemt men met een Engelse term connectivity. Daarin kunnen scholen echt het verschil maken. De school moet uit haar grenzen treden: niet louter regels uitvoeren en de omringende wereld ondergaan maar er leiding en sturing aan geven.

Geen beleid voeren is zich laten verslaan door de werkelijkheid bij gebrek aan een beleid om de toekomst te wijzigen. Voor zulk defaitisme en voor zulke laisser-fairementaliteit passen wij. Die uitdaging willen we opnemen, met de Brusselse scholen, en met de andere partners binnen de Brusselse en Vlaamse context.

Lieven Boeve is Directeur-generaal Vlaams Secretariaat van het Katholiek Onderwijs (VSKO)