Nabil Ben Yadir: 'Dacht dat Truffaut chocolademelk was'

Wie dacht dat het bij het succes van Les Barons zou blijven, krijgt het deksel lelijk op de neus. Met zijn nieuwe film La Marche schopte Nabil Ben Yadir het tot bij de Franse president François Hollande. "Hij vond het ironisch dat een Belg die film moest maken."

1983, racistisch geweld is dagelijkse kost in Frankrijk, regelmatig vallen er doden, de politiebrutaliteiten zijn niet bij te houden. Een door de politie neergeschoten jongen uit de Minguettes, een geplaagde wijk in de banlieue van Lyon, wil reageren zonder geweld. Met de steun van een pastoor en geïnspireerd door Gandhi en Martin Luther King organiseert hij een mars voor gelijkheid en tegen racisme. Het idee is om kriskras van Marseille naar Parijs te stappen. Ze vertrekken met twee man en een paardenkop maar verenigen in Parijs meer dan 100.000 mensen. De beweging is de eerste in zijn soort. En wie rakelt de uit het oog verloren geschiedenis op in een roadmovie met sterren als Jamel Debbouze en Olivier Gourmet? Nabil Ben Yadir, de trots van Molenbeek.

Frankrijk is een buurland en in 1983 was u drie jaar oud. Waarom bent u er op gebrand die uit het oog verloren mars voor gelijkheid en tegen racisme in ere te herstellen?
Nabil Ben Yadir: Iedereen kent Gandhi en Malcolm X, niemand die jongeren - ze hadden uit Molenbeek kunnen komen - die na een blunder van de politie antwoorden op een geweldloze manier en een mars voor gelijkheid en tegen racisme organiseren. Dat is zeer cinematografisch.

Was ik die jongen geweest met een politiekogel in de buik, ik zou eerlijk gezegd geen geweldloze mars organiseren. Wat zij deden, is zo tegenovergesteld aan het beeld dat opgehangen wordt van de jeugd uit de Franse banlieues. Of Schaarbeek. Of Molenbeek. De stappers waren beïnvloed door Gandhi na het zien van de film. Met andere woorden, hun verhaal start met cinema en wordt nu met cinema afgerond. Ik wilde hen hulde brengen door hen een echte, cinematografische film te geven.

Ben Hamidou getuigde deze zomer in Brussel Deze Week over racistische terreur tijdens zijn jeugd. Hoe donker waren de jaren tachtig?
Ben Yadir: In de jaren tachtig moest ik de City 2 niet binnenwandelen. Het veiligheidspersoneel bestond destijds uit extremisten. Achteraf kwam uit dat ze banden hadden met neonazistische groeperingen. Wij durfden City 2 niet binnen. Vandaar dat we daar nu van 's ochtends vroeg tot ‘s avonds laat rondhangen. Pure compensatie (lacht). Even serieus: er was veel geweld, onrecht en racisme waar nooit over gesproken werd. Denk ook aan Nols, de burgemeester van Schaarbeek die zich voor het gemeentehuis op een kameel liet fotograferen en Jean-Marie Le Pen verwelkomde.

In Frankrijk was er de zomer van de Tontons Flingueurs. Om de twee dagen was er een racistische moord. De daders vlogen niet of voor amper vier maanden achter tralies. In de film vermelden we een negenjarige jongen die neergeschoten is geweest omdat hij op de vooravond van de nationale feestdag met rotjes speelde. De dader werd na vijf maanden weer vrijgelaten. Er bestaat een boek, Arabicides, met tweehonderd pagina’s met de naam, de leeftijd en de manier waarop het Arabisch slachtoffer gedood was. Tweehonderd. Dat was toen Frankrijk.

Vandaag is dat onvoorstelbaar.
Ben Yadir: Sommigen dingen zijn verbeterd, anderen verergerd. In Frankrijk moedigden ouders hun kinderen aan om bananen te smijten naar de minister Christiane Taubira en haar een aap te noemen. Roept dat geen nare herinneringen op? Hallucinant vind ik dat. Frankrijk riep schandaal toen bananen gegooid werden naar de Italiaanse minister van Integratie Cecile Kyenge maar toen het in eigen land gebeurde, was het veel stiller. In de jaren tachtig riepen de racisten je op straat na. Vandaag dragen ze een net pak en zitten ze in het parlement. Xenofobie en een racistische discours zijn niet meer beperkt tot extreme partijen. Je vindt ze ook terug in zogenaamd democratische partijen. Sommige partijen lijken zelfs opgericht vanuit de vaststelling dat er met het Vlaams Belang niets aan te vangen viel. Ik plak er geen naam op maar ik kom in mijn volgende film graag terug op het D-gevaar. De Wever, Dedecker, Dewinter en hun goeroe Dalrymple. Ze spelen het slimmer dan vroeger. Ze hebben het belang van communicatie ingezien. Hun simpele, populistische discours scoort. Iedereen begrijpt meteen wat ze bedoelen. Terwijl veel vrijheidsgezinde, democratische politici zich verliezen in theorie, slechte poëzie en intellectualisme. Ze gebruiken woorden die ze zelf amper begrijpen. Dan haak ik ook af, hoor.

'Cinema is elitair'
In La Marche ontmijnt u de spanningen met grapjes en luchtige momenten. In Les Barons dedramatiseerde u de situatie ook al met humor. Ik zie er een strategie in.
Ben Yadir: Ik wil geen films die enkel doen lachen of enkel doen huilen. Zo is het leven niet. In moeilijke tijden wordt er ook gelachen. Twee, het is te gemakkelijk om enkel met geweld en goedkope emoties aan te komen dragen. Je moet af en toe op adem kunnen komen. Ik haak af als ik niet af en toe mag lachen.

Humor is niet pejoratief. Veel regisseurs zijn bang van humor. Mij na het zien van de film zeggen dat ik een serieus mens ben die serieuze films maakt, is me beledigen. Ik maak films die ik zelf wel zien. Ik ben met populaire films opgegroeid, en daar stak bijna altijd humor in. Ik kende de grote regisseurs niet. Truffaut, dat was voor mij een chocolademerk.

Op een filmschool zou u dat zwaar aangerekend zijn.
Ben Yadir: Ik ben een kind van Louis de Funès, sommige films van Luc Besson en Martin Scorsese. Zou het Insas me wel gewild hebben? Mag je op zo’n grote filmschool binnen als je van de grote Franse komedies houdt? Cinema is elitair, vroeger meer dan nu. Ik had geen referenties. Ik kende de broers Dardenne noch Henri Storck. Ik keek naar films die iedereen deden lachen. Misschien dat op zo’n school de ernst en de intellectualisering van cinema me de oren zouden zijn uitgekomen.

Toen ik voor Cinematek Les Barons moest koppelen aan een film die me beïnvloed heeft, koos ik voor Rabbi Jacob. Het was de eerste keer was dat die film er vertoond werd. Maar de populaire komedie maakt toch ook deel uit van de filmgeschiedenis? Die film met Louis de Funès is erg grappig, ook al gaat het over keiharde onderwerpen als racisme, antisemitisme, conflicten tussen Joden en Arabieren.

In La Marche is de aandacht over wel tien hoofdrolspelers verdeeld. Leidde dat niet tot gemopper bij de grote namen?
Ben Yadir: Olivier Gourmet had soms vijf dagen na elkaar geen tekst. Dan was hij op het randje van een figurant. Maar ik kom uit de fabriek, ik wil geen gemopper op de set. Ik sloot met iedereen een deal. Het ego opzij schuiven was een conditio sine qua non. De spelregels waren bekend. Ze werkten allen voor het syndicaal minimum. Jamel Debbouze is een superster, een van de meest geliefde mannen van Frankrijk. Hij speelt in films die miljoenen toeschouwers halen. Wel, hij doet quasi gratis mee. Er waren niet eens dure loges. Het idee was om al het geld in de film te steken: in de decors en kostuums.

The Butler toont de evolutie van de Amerikaanse Burgerrechtenbeweging. In Marina herinnert Stijn Coninx aan de weinig gastvrije behandeling die de Italiaanse gastarbeiders kregen. Hangt er wat in de lucht?
Ben Yadir: Er is opnieuw zoveel ongelijkheid en negativiteit dat we een herinnering aan het verleden nodig hebben. Aan de Afro-Amerikanen, aan de Italiaanse gastarbeiders in Limburg, aan de Noord-Afrikanen in Frankrijk. Ik heb de indruk dat er een verzetsbeweging ontstaat, dat cinema antwoordt op wat er politiek aan de gang is. Cinema kan dat. Cinema is een propaganda-instrument, de Duitsers hebben het nog gebruikt. Maar wat als het instrument eens niet door het leger of de politiek wordt gebruikt, maar door artiesten die hun visie op de geschiedenis en de wereld willen delen?

Het verheugt me zeer dat een jongen uit Molenbeek keet kan schoppen in de Franse politiek. Ik heb La Marche samen met president François Hollande bekeken tijdens een vertoning op het Elysée. Dat was heel speciaal. We hebben hem gevraagd om de film aan scholen te laten zien. Hij was erg ontroerd door de film en zei dat hij er voor zal vechten.