Luuk van Middelaar laakt het Europees beleid over de asielcrisis

Maandagochtend zijn opnieuw 500 mensen geweigerd aan de deuren van de Dienst Vreemdelingenzaken. Scènes van de vluchtelingencrisis spelen zich dag na dag onder de ogen van Brusselaars en pendelaars af. Brusselaar Luuk van Middelaar, filosoof en Europakenner, duidt het humanitaire drama.

Gaat het vrij reizen in Europa eraan? Na de mislukte aanslag op de Thalys en vanwege de vluchtelingencrisis rijst de vraag of de binnengrenzen dicht moeten. Tegen terroristisch geweld is een herinvoering van grenscontroles geen remedie. Dan stapt een bewapende jihadi niet op de internationale trein, maar op een regionaal boemeltje of in de metro. Daarentegen zet de ongekende vluchtelingenstroom een grotere druk op het vrij reizen. Toch is ‘Schengen’ niet dood. Er gebeurt iets anders. In deze crisis ontdekken Europese regeringen wat het betekent één buitengrens te delen. Lang deden we in West-Europa graag of de Griekse, Italiaanse of Hongaarse grens een Grieks, Italiaans en Hongaars probleem was. Deze wegkijkbenadering zit vervat in de regel dat asielzoekers mogen worden teruggestuurd naar hun EU-land van binnenkomst. Dit asielstelsel legt een onevenredige druk op de frontlijnstaten en werkt hun perverse afschuifgedrag in de hand.

Neem het hek dat de Hongaren bouwen aan de buitengrens met Servië. Een blik op de kaart leert dat dit maar een kort stukje grens is; de langere grenzen met Roemenië en Kroatië krijgt géén hek. Vreemd? Nee. Het doel van de regering-Orban is bereikt wanneer asielzoekers op de Balkanroute – 3.000 per dag momenteel – een afbuigende beweging maken en de Unie op Roemeens of Kroatisch grondgebied betreden. Wie vandaar doorloopt naar Hongarije kan dan met recht, reden en een uitgestreken gezicht worden teruggestuurd naar het land van binnenkomst. Niet vrij reizen is dood (‘Schengen’), maar dit EU-asielsysteem (‘Dublin’).

Diepe ergernis
De conclusie hieruit trekken doet pijn. Vandaar het getreuzel en de onwil. De conclusie luidt namelijk: een buitengrens delen betekent verantwoordelijkheid voor binnenkomers delen. Dit is slikken, ook in Den Haag. Maar wegkijken gaat niet meer. Hét grote conflict in de Europese Unie zal dit najaar gaan om de herverdeling van asielzoekers. Ja of nee? Verplicht of vrijwillig? Met welke verdeelsleutel? De eerste schermutselingen, sinds dit voorjaar, waren niet verheffend. De 28 regeringsleiders hadden op een migratietop in april geen zin in ‘verplichte’ quota. In juni – ondanks een ingediend voorstel in die richting – hadden ze dat nog steeds niet.

Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker toont zich hierover voortdurend en met talent verontwaardigd. “We hebben niet alleen noodtoppen van staatshoofden en regeringsleiders nodig,” schreef hij in een recent opiniestuk. Onder dit zinnetje steekt diepe ergernis over populistische nationale leiders. Juncker mag de logica en het goede geweten aan zijn kant hebben, maar in de politiek is dat niet genoeg.

De verplichte opname van asielzoekers is nieuw en enorm ingrijpend. Het vergt een stevig draagvlak. Zoiets kan niet vanuit EU-Brussel worden opgelegd; dat moet je zelfs niet willen. Ook een onderonsje van Commissie, Europees Parlement en de 28 ministers van Justitie volstaat niet. Met respect voor de Belgische staatssecretaris voor Asiel en Migratie, dit moet premier Michel doen. Asiel is Chefsache geworden. In Duitsland – bondskanselier Angela Merkel liet deze week weten dat haar eigen ambtenaren de zaak in de hand nemen – maar ook in Italië, Spanje en Hongarije. De politieke leiders moeten het draagvlak vinden, parlementen overtuigen, lokale bestuurders bijstaan.

Dus moet Juncker zijn chagrijn overwinnen en samen met zijn collega-voorzitter Donald Tusk, die de 28 regeringsleiders voorzit, werken aan een “tijdelijke” verdeelsleutel op basis van “objectieve” criteria. Daar moeten ze de 28 leiders van overtuigen. Kabaal zal er altijd losbarsten, dus er moet voor Merkel, Renzi, Hollande, Michel, Rutte, Orban en de anderen ook wat te onderhandelen over blijven. Leiders willen na afloop van een top graag zeggen er het beste voor hun land te hebben uitgesleept. Dat is dan niet schandalig of onbarmhartig, ook dat is politiek.

Luuk van Middelaar
Filosoof in Brussel