Ludovic-Mohamed Zahed, homoseksuele imam met hiv

Imam, openlijk homoseksueel en grondlegger van een Parijse moskee waar homo’s, lesbiennes en transseksuelen, maar ook atheïsten, welkom zijn. Gehuwd en weer gescheiden, voorvechter en dromer van een progressieve islam, die zelfs blasfemie moet kunnen omarmen. De Brusselse organisatie Omnya vond met Ludovic-Mohamed Zahed de perfecte spreker voor haar slotconferentie, nu vrijdag in De Markten, van een actieweek tegen homofoob geweld, taboes en stereotiepe denkpatronen over homoseksualiteit in de Arabisch-islamitische cultuur. BDW sprak met hem.

H et levensverhaal van de theoloog, en doctor in de antropologie en sociologie, leest als een bildungsroman met veel wendingen. Als eenjarige verhuist hij met zijn ouders van Algerije naar Frankrijk. Rond zijn achtste vraagt hij zich af of hij een jongen of een meisje is. Broerlief slingert hem meermaals naar het hoofd: ‘Dat zal je leren een man te zijn.’

In 1991 breekt de Algerijnse burgeroorlog uit en trekt Zahed als tiener naar de buitenwijken van Algiers, waar hij onderwezen wordt in de salafistische leer en waar hij een radicale islamist wordt. “Dat betekende vijf keer bidden per dag. Maar in dat ‘pakket’ zat ook homofobie en vrouwen- en jodenhaat. Je reinste fascisme,” zegt hij.

Hij leert de Koran uit het hoofd en realiseert zich dat hij verliefd is op een korangeleerde. Hij is 17. Een shock, zo zegt hij zelf, “want ik zag mezelf als homohater.”

Eenmaal terug in Frankrijk, negentien intussen en uitspraken zoals ‘trouw snel, dan gaat het wel over’ naast zich neerleggend, waagt hij zich aan een relatie met een man die zich politiek bekent tot het Front National, én hem besmet met HIV. Opnieuw een schok.

Op zijn 21ste raapt hij al zijn moed bijeen – zijn rugzak is gepakt – en licht hij zijn familieleden in. Moeder zal vier jaar nodig hebben om de boodschap te aanvaarden, vader reageert minder afkeurend dan gedacht, ook al zegt hij: “Je zal verstoten worden, dus kom niet huilen op mijn schouder.”
De uiteindelijk steun van zijn familie is cruciaal en de kiem van elk later engagement, zegt hij, maar ook van zijn herwonnen geloof in de islam na een jarenlange afzwering die uiteindelijk “voelde als een afgehakte arm.”

Ludovic-Mohamed Zahed stort zich in de studies en in 2010 richt hij de organisatie Homosexuels musulmans de France op. Twee jaar later stampt hij een inclusieve moskee uit de grond, de allereerste in zijn soort. Zeg niet ‘gay moskee’, want heteroseksuelen zijn er meer dan welkom. Ze zijn zelfs in de meerderheid. Ook joden, christenen en atheïsten zijn welkom en er is - uiteraard - geen gescheiden gebedsruimte tussen mannen en vrouwen. Het is “gewoon een gemeenschappelijke ruimte om te bidden”.

U tekende vorige week nog present op een bijeenkomst in Marseille die het stijgend aantal homofobe incidenten aan de kaak wil stellen. Ook Brussel lijkt almaar minder gespaard van homofoob geweld, meestal vanuit arabisch-islamitische hoek.
Ludovic-Mohamed Zahed: “Dit fenomeen is simpel te verklaren. Hoe meer progressieve, humanistische en democratische waarden zoals gelijkheid vooropstaan in onze samenlevingen, hoe forser een minderheid die een fascistoïde identiteit aanhangt de nadruk zal leggen op apart groepsdenken: ‘Dit is een Franse burger, die een Arabische’, ‘een moslim is zus, een niet-moslim zo’, enzovoort. Die conservatieve, dogmatische en extremistische minderheid, die de verliezende partij is in de onderhandeling over de sociale norm in een democratische samenleving, zal in mijn ogen almaar agressiever worden.”

Homofobie is in het Midden-Oosten en de Arabische wereld wijdverspreid. Dit lijkt geen zaak van een minderheid.
Zahed: “Aan de andere kant van de Middellandse Zee zijn oligarchen en elites aan de macht. Neem nu Algerije, Egypte of Saoedi-Arabië, waar de heersende macht almaar meer die ‘fascistoïde identiteit’ naar voor schuift. ‘Een goede moslim is homofoob’, klinkt het daar. Terwijl dat een eeuw geleden niet het geval was en het eerder het Europees continent was dat homoseksualiteit problematiseerde, door bijvoorbeeld de Arabische man als biseksueel te percipiëren, of de Arabische vrouw als open tot het lesbianisme.”
“Teruggaand tot en met de middeleeuwen, vluchtten Joden en seksuele minderheden die gediscrimineerd werden in Europa naar het Ottomaanse rijk.”

Dus u ziet het als een maatschappijprobleem, eerder dan een van religieuze aard?
Zahed: “Absoluut. Ik verwijs graag naar Emmanuel Todd en zijn recente boek ‘Qui est Charlie?’. Emancipatie is wat telt. Als dat ondergesneeuwd geraakt, gaat alle aandacht naar etnische origine, sociale klasse, religie. Maar dat is niet de echte oorzaak van homofobie. Als burgers toegang hebben tot werk, tot onderwijs en opleiding, hun kinderen in vrede kunnen opvoeden, gaan ze zich heus niet bemoeien met wie hun buurman het bed deelt. Daarom kan je gebrek aan emancipatiemogelijkheden zien als een vorm van discriminatie.”
“Ik geef graag een voorbeeld: statistieken in Europa tonen aan dat tachtig procent van de misdaden gepleegd worden door mensen van Arabisch-islamitische origines. Men vraagt mij weleens hoe dat komt. Dat is geen eenvoudige vraag. Maar als je verschillende zaken door elkaar haalt - een gebrek aan culturele emancipatie, werkloosheid, geen toegang tot academisch onderwijs, islamofobie - en tegelijk alles reduceert tot één zogezegd determinerende factor, namelijk die van de religie of van de etnie, dan is dat wetenschappelijk gezien toch een problematische observatie?”

Hoe kijkt de moslimgemeenschap volgens u naar het homohuwelijk, dat zich de laatste tien jaar heeft laten erkennen in steeds meer Europese landen?
Zahed: “In de discussies rond het huwelijk-voor-iedereen in Frankrijk (dat werd goedgekeurd in 2013 red.) zag je duidelijk een tweedeling in politieke en ethische stellingnames. Progressieve moslims worden progressiever, dogmatische dogmatischer.”
“Let wel, de meerderheid van de moslims neemt geen positie in over het homohuwelijk. Studies in Frankrijk die peilen naar de taboesfeer rond homoseksualiteit tonen aan dat de jonge generatie moslims er niet langer meer problemen mee heeft dan niet-moslims.”
“Maar ik geloof dus wel dat de toekomst van de islam in Frankrijk ligt in een almaar grotere representatie van de progressieve, inclusieve stem, die zich niet langer negatief opstelt tegenover de ander.”

U hebt die identitaire evolutie zelf doorgemaakt, aangezien u uzelf ooit omschreef als homofoob. Op welk moment bent u veranderd?
Zahed: “Mijn homoseksualiteit ontdekken, was een kans. Dankzij mijn geaardheid heb ik de fascistoïserende norm in vraag gesteld. Ik heb de islam zeven jaar links laten liggen, maar heb de spiritualiteit herontdekt via het boeddhisme.”
“De toenadering tot een andere religieuze strekking deed me ook inzien dat je in elke religie spirituele tradities kunt recupereren voor fascistoïde, dus homofobe of misogyne, doeleinden.”

Dat verwerpen van de traditionele islam is voor veel moslims als het verwerpen van de familie. Dus een enorme hindernis.
Zahed: “Zeker. Maar je moet aan je familie die fascistoïde representatie van de islam, zoals ik het noem, uitleggen. Je moet samen met hen de vooroordelen deconstrueren, en jezelf en je familieleden ervan overtuigen dat er iets niet juist zit. Homoseksuelen hoeven geen schaamte te voelen. Homoseksualiteit wordt nergens veroordeeld in de Koran.”
“Het vraagt tijd, het heeft mij tien jaar gekost om mijn ouders ervan te overtuigen dat ze mijn toenmalige man moesten accepteren als hun schoonzoon.”
“Het terug opeisen van de wortels van onze Arabisch-islamitische cultuur, zich van binnenuit bevrijden, kan het leed in heel wat families verzachten, en het aantal zelfmoorden bij homoseksuele moslims terugdringen.”

Onze indruk is toch vooral dat veel moslims verkiezen om hun seksualiteit geheim te beleven.
Zahed: “Natuurlijk. Maar wat hier gebeurt, is het verinwendigen van de sociale norm. Dat verklaart waarom er homofobe homoseksuelen zijn, niet enkel in Arabisch-islamitische milieus, maar ook in bijvoorbeeld proletarische kringen.”
“In mijn overtuiging moeten we de emancipatorische kracht van verschillende levensfilosofieën en ideologieën benutten om ons te bevrijden. Dus naast de religieuze tradities moeten we ons ook beroepen op levensideologieën zoals het socialisme, het communisme, het ecologisme, enzovoort. Werkelijk overal is inspiratie te vinden voor een universele ethiek.”

U bent als homoseksueel imam geworden, u hebt een moskee opgericht. Dat klinkt als een mission impossible.
Zahed: “‘Imam’ in het Arabisch betekent ‘voorop gaan’, de ‘leider’ die anderen helpt zich te emanciperen. Dat volstaat om te weten dat velen imam kunnen worden.”
“Ze kunnen inclusieve imam worden zoals ik, maar velen verzaken eraan. Ik ken in de wereld een vijftiental openlijk homoseksuele of transseksuele imams. Als ik – seropositief op mijn negentiende, homoseksueel, oud-adept van het salafisme, arabier in een Franse samenleving – imam kan zijn, kan iedereen dat.”
“We moeten ons organiseren. Je mag jezelf niet in een slachtofferrol stoppen, ook al zijn er uitdagingen zoals racisme of integratieproblemen. Die moeten we juist zien als kansen.”

Is uw strijd ook een pleidooi voor een Europese strekking van de islam?
Zahed: “We hebben een islam nodig die beleefd kan worden in elk continent, elke stad, elke wijk, door elk individu. Wat we dus zeker niet moeten doen, is een progressieve elite reproduceren in de klerikale betekenis van het woord. We moeten terug naar de basis, en, nogmaals, deconstrueren.”
“Dan ben ik imam, maar ook doctor, zoon van een moeder, gehuwd en gescheiden, enzovoort. Al deze identiteiten vormen samen wat ik in mijn boek Un Coran d’air francais een ‘intersectionele identiteit’ noem. Op basis van al die meervoudige identiteiten moeten imams taboes bestrijden, respect betonen aan iedereen, of je je nu inschrijft in een religieuze traditie of niet.”
“In die zin moet een inclusieve islam ook atheïsme en blasfemie omarmen.”

U spreekt vooral over uw spiritueel discours. Maar eigenlijk belijdt u een soort van politieke islam.
Zahed: “Alles is politiek. Je niet mengen in het debat over de islam, is ook politiek. Zeggen dat de Arabisch-islamitische gemeenschap exogeen is aan de Franse maatschapij, is ook politiek.”
“Ik wil vooral gehoord worden over het spirituele en over de individuele emancipatie, over de deconstructie van representaties.”

U bestrijdt vier grote stereotypen: homoseksualiteit, HIV, Arabisch en moslim zijn, die alle vier een wezenskenmerk zijn van uzelf. Welk van de vier is het taaiste vooroordeel?
Zahed: “Ik nader de veertig. In de gay community, waar iemands voorkomen belangrijk is, en in onze société jeuniste, waar rimpels hebben uit den boze is, is dat oud. Dat zal misschien straks de hardnekkigste discriminatie zijn waar ik tegen moet vechten (lacht).”