Lezingenreeks over filosofie en publieke ruimte

In de voetnoten van vakliteratuur over architectuur en stedenbouw lopen nogal wat filosofen en sociologen rond. Laten we hen eens opvoeren op specifieke locaties in Brussel, misschien worden hun ideeën dan wat minder abstract, dacht stedenbouwkundige en interventiekunstenaar Wouter De Raeve. Dat levert een reeks lezingen op, zes zaterdagen lang vanaf 23 augustus.

Tijdens hun onderzoek naar de publieke ruimte in de voormalige luchthaven Berlin-Tempelhof stuitten Wouter De Raeve en Benjamin Deboosere op zo veel grote denkers dat ze ze niet meer voor zichzelf konden houden. Ontwerpers en architecten kunnen er hun werk maar mee verdiepen. Toch is de lezingenreeks van curator De Raeve in samenwerking met Louisa Vermoere, doetank City3, en UPV (Uitstraling Permanente Vorming vzw) niet alleen een reflectieve maar ook een artistieke interventie geworden. Door de scenografie van BC Architects and Studies hopen ze de klassieke lezing te doorbreken en de interactie tussen sprekers en publiek te bevorderen. Hier komt al de Duitse cultuurfilosoof Walter Benjamin binnenwandelen, die de verschuiving beschreef van contemplatie naar verstrooiing, waardoor het gezamenlijk beleven op de voorgrond kwam.

In een lezing in de Bortiergalerij zal cultuurfilosoof en Benjaminauteur Lieven de Cauter (KU Leuven) de ideeën van deze denker nieuw leven inblazen. Kan zijn Passagen Werk uit de jaren 1920 over het toen nieuwe fenomeen van overdekt koopplezier van nut zijn in de problematiek rond de geplande winkelcentra in Brussel?

En hoe kan de aanleg van het Rogierplein getoetst worden aan de ‘actor-network theory’ (ANT) van de Franse filosoof en antropoloog Bruno Latour? Tijdens de lezing wordt er uitgezocht hoe Xaveer De Geyter zich als architect en creatieve geest staande hield te midden van de vele elementen (actoren) die het ontwerpproces beïnvloedden.

Telkens zullen theoretici een belangrijk denker toelichten waarna experts in architectuur en stedenbouw de theorie zullen toepassen op de concrete site.

Vuilnisbakken
Een van de locaties is de kanaalbuurt die evolueerde van industriële levensader via ‘achterkant’ van de stad tot zone voor stadsvernieuwing. Dat betekent meer en meer controle van de overheid en minder plaats voor het zogenaamde ‘abnormale’. De Franse filosoof Michel Foucault noemde ‘normaliteit’ een constructie, en stelde dat er een normerende werking uitgaat van de gemeenschappelijke ruimte. In een gesprek tussen sociaal geograaf Maarten Loopmans (KU Leuven) en Brusselse architecten Philippe De Clerck en Géry Leloutre zal stadsvernieuwing onder de loep worden genomen. “Er is nood aan niet in de rij lopen, aan marge,” vindt De Raeve: “Het is vaak daar dat nieuwe inzichten tot stand komen. Wat maatschappelijk eerst niet aanvaard werd, kan jaren later ‘normaal’ gevonden worden, kijk maar naar algemeen stemrecht of vrouwenemancipatie. Informaliteit kan een voedingsbodem zijn voor nieuwe economieën, die uiteindelijk mee de stad maken.”

De cultuurfilosoof en sociaal geograaf (VUB, Cosmopolis) Eric Corijn zal in de Dansaertwijk het concept ‘culturele hegemonie’ van de Italiaanse theoreticus en politicus Antonio Gramsci toelichten. Hoe kan bijvoorbeeld de inrichting van het Brusselse stadscentrum, dat vooral de consumptiecultuur van de middenklasse dient, anders vormgegeven worden?

Jürgen Habermas, de Duitse filosoof en socioloog, wordt dan weer gelinkt aan de Brusselse Noordrand. Hij had de horror van WO II van dichtbij meegemaakt en hechtte veel waarde aan het ‘communicatief handelen’, waardoor hij aan de basis lag van een procesmatige planningsmethodologie: “Maar participatie kalfde door de jaren af tot een hoorzitting waarin de plannen voor ontwikkeling worden aangekondigd of tot buurtbewoners die mogen kiezen waar de vuilnisbakken komen. De Belgische politiek filosofe Chantal Mouffe (University of Westminster) lanceerde dan weer het begrip ‘agonistische democratie’: we kunnen tegengestelde belangen best niet verdoezelen. In ‘Habermas Revisited’ zullen die twee uitersten worden getoetst tijdens een gesprek tussen filosoof en socioloog Jean-Louis Genard (La Cambre-Horta ULB, onderzoeksgroep GRAP) en Roeland Dudal van Architecture Workroom Brussels (AWB).”

Voortbouwen
In Schaarbeek zal de Belgische geograaf Erik Swyngedouw (University of Manchester) ‘the commons’ van Toni Negri en Michael Hardt duiden. De Raeve vindt de notie van gemeenschappelijk goed een interessante piste om onze maatschappij te verbeteren: “Op welke manier kan bijvoorbeeld het ondernemerschap dat in vele mensen leeft, de goesting om dingen te doen, de basis zijn voor zowel privaat als maatschappelijk nut? Nu kan de privésector het zo bont maken als hij maar wil en slechts via belastinggeld iets teruggeven aan de maatschappij. Valkuil kan zijn om hier op een romantische manier mee om te gaan: alles is van iedereen en dan is alles opgelost.”

Machtsverhoudingen lijken wel de rode draad in de lezingen: komt het ooit goed? “Het komt absoluut zeker goed!” meent De Raeve: “We willen net aantonen dat we, gesteund door het werk van deze denkers, tot veel in staat zijn. Omdat we generatie na generatie kunnen voortbouwen op wat onze voorouders hebben doorgegeven, en op die manier onze gemeenschappelijke ruimte alsmaar menslievender maken.”

Details programma: www.etatdeslieux.org