Hoe verontwaardigd zijn Spaanse Brusselaars?

Vorige vrijdag was het vier jaar geleden dat ‘15M’, beter gekend als de ‘Indignados’, haar tenten opsloeg, ook in Brussel. Komende zondag 24 mei kan de protestbeweging via haar politieke nazaat ‘Podemos’ haar ongenoegen politiek verzilveren in de Spaanse regionale verkiezingen, als voorproefje voor de landelijke stembusslag later op het jaar. BDW nam poolshoogte bij Brusselse Spanjaarden.

We spoelen twee weken terug. Op de trappen van de Beurs klinkt protest. Het gejoel clasht met blije gezichten van actievoerders. Dit is een re-enactment van vijfentwintig verzetsacties die plaatsvonden van 1963 tot vandaag, voor het Kunstenfestivaldesarts.

De mensen van 15M Bruselas, de Brusselse tak van de Indignados (Verontwaardigden), zijn ook uitgenodigd. De afgelopen jaren richtten ze met hun tentenkampen en volksraadplegingen hun pijlen op het Europese besparingsbeleid. Vandaag blijft in Brussel een kern actief, vooral Spanjaarden. Tweemaal per maand komen ze samen om te debatteren over politieke kwesties, en vorig jaar richtten ze een circulo (afdeling) van Podemos in Brussel op.

Dat er op hun verontwaardiging na vier jaar geen dikke laag stof ligt, valt op te maken uit hun spandoek. Het keurt de ‘Ley Mordaza’ af, een prangende kwestie in Spanje. Het is de volksterm voor een nieuwe wet – Ley de Seguridad Ciudadana – die de aan de macht zijnde Partido Popular (PP) invoerde waardoor vanaf 1 juli boetes tot 600.000 euro kunnen gelden voor wie deelneemt aan niet vooraf gemeld protest. “Dat is toch ongelofelijk,” schudt David (33) het hoofd, terwijl hij zijn blauwe mondlap naar beneden trekt. Zoals de meeste 15M-leden wil hij liever niet met zijn volledige naam in de krant. Hij is zeven jaar geleden uit Asturias vertrokken als pas afgestudeerde binnenhuisarchitect. “Het was net voor de crisis uitbrak, maar je kon al zien dat het de verkeerde kant opging.” David gaat ook tekeer tegen de controversiële abortuswet, die de conservatieve Spaanse premier Mariano Rajoy in het najaar van 2014 als ontwerp weer moest intrekken. “Er is een terugval bezig in Spanje. Niet iedereen is zich daarvan bewust. De nationale media zijn sterk gepolitiseerd en verzwijgen veel.”

Historisch verkiezingsjaar
Spanje loopt dit jaar een verkiezingsmarathon. Op 22 maart konden inwoners van Andalusië al stemmen voor een nieuw regionaal parlement en nieuwe gemeentebesturen. Straks, op 24 mei, gebeurt in dertien van de zeventien Spaanse autonome regio’s hetzelfde. In het najaar volgen dan nationale verkiezingen.

Vele ogen zijn gericht op Podemos (Wij kunnen), de linkse partij van redenaarswonder Pablo Iglesias, en op Ciudadanos (Burgers), de eurofiele en anti-nationalistische centrumpartij van de 35-jarige Albert Rivera. Die twee partijen, samen met enkele kleine politieke formaties zoals het communistische Izquierda Unida, het groene Equo, en Partido X, bieden de Spaanse kiezer een alternatief voor de twee traditionele partijen (PP en PSOE) die sinds het einde van het Francotijdperk een hegemonie vormen en die allebei verwikkeld zijn in corruptieschandalen.

“Vandaag leeft onder Spanjaarden een groot gebrek aan vertrouwen in politieke partijen,” weet Alba, 15M’er die al vier jaar in Brussel woont. “Als kiezers hun toevlucht zullen nemen tot die relatief nieuwe partijen, kiezen ze voor verandering.” Maar het is niet omdat Alba zich bij de Indignados rekent, dat ze bijvoorbeeld ook voor Podemos gaat stemmen. “Nieuwe politieke fenomenen zijn niet per se de oplossing.” Hun wens tot verandering moet zich ook nog vertalen in een stevig en realistisch plan, vindt ze.

Brusselse indignados
We gaan vier jaar terug in de tijd. Aan de Spaanse ambassade in de Wetenschapsstraat komen een dertigtal mensen samen. Jóse Criado García was erbij. “Ik was pas in Brussel. We wisten van de spontane kampementen in Madrid en wilden hier hetzelfde,” zegt de politoloog die werkt voor de Europese delegatie van Izquierda Unida. De 15M-beweging kende vanaf de start een sterke libertaire component, legt hij uit. “We verenigden ons in onze strijd voor directe democratie. Veel mensen met linkse overtuigingen, maar ook zij die zich niet op een politieke kleur willen vastpinnen.”

“15M was een gezamenlijk, geduldig leerproces,” zegt Alba. “We hadden begrepen dat we de schotten moesten weghalen tussen links en rechts, dat we het politieke debat terug naar de straat wilden brengen.”

Hebben ze het gevoel dat hun straatprotest iets heeft opgeleverd? “15M heeft sowieso impact gehad,” zegt Alba. “Velen onder ons zijn politiek actief geworden. We hebben sterke banden gesmeed tussen mensen van verschillende nationaliteiten. En als ik nu terugga naar Spanje, merk ik dat zowel de bakker, de leraar, de groentenverkoper en mijn familie op een gelijkaardige manier onze problemen kunnen benoemen en een aantal oplossingen kunnen aanduiden.”

Ook Aida Martinez i Prat, tolk voor de Europese instellingen, denkt dat de passage van de Indignados onomkeerbaar zal blijken. Ze gelooft dat de anti-establishmentpartijen dit jaar gaan doorbreken. “Maar we krijgen geen revolutie,” voegt ze eraan toe. Aida heeft nooit mee gemanifesteerd of gekampeerd, maar heeft de Indignados wel steeds aangemoedigd. Komende zondag zal de Catalaanse overtuigd stemmen voor de lijst Barcelona en Comú van Ada Colao, de dame die met haar Platform voor de Getroffenen van de Hypotheken (PAH) streed tegen de uithuiszettingen. Ook Podemos maakt deel uit van dat progressief burgerplatform. “Het is nu dat de Indignados de kans hebben om de parlementen binnen te treden. Op straat kan je wel sensibiliseren, maar het is veel nuttiger om deel uit te maken van de beslissingsorganen.”

Stemprocedure
Van de 19 miljoen stemgerechtigde Spanjaarden voor de verkiezingen van 13 van de 17 autónomas (regio’s) komende zondag, leven er een miljoen in het buitenland, leren cijfers van het INE, het Spaanse nationaal statistiekbureau. In maart heeft Podemos in Andalusië minder goed gepresteerd dan verwacht, maar de partij heeft wel de meeste stemmen gehaald bij wie vanuit het buitenland stemde, weet Alejandro.

Anders dan het strakke pak van de Europese ambtenaar doet vermoeden, maakte de Andalusiër ook deel uit van 15M Bruselas. Stemmen vanuit het buitenland wordt de kiezer niet makkelijk gemaakt, legt hij uit. Want sinds de Spaanse kieswet hervormd werd in 2011, is de ‘voto rogado’ (de ‘gevraagde’ stem) ingevoerd.

Spanje kent geen stemplicht. Wie op 24 mei als tijdelijke migrant wil stemmen vanuit het buitenland, kan niet zomaar stemmen via de ambassade. Een kiezer moet tot enkele maanden op voorhand stemformulieren aanvragen en zich opgeven als ‘tijdelijke inwoner in het buitenland’ bij zijn kieskantoor. Eenmaal de documenten per post toegestuurd, moeten ze vervolgens per post of per fax weer doorgestuurd worden naar de bevoegde administratie in Spanje. Ook moet je ingeschreven zijn bij het Spaanse consulaat. “Je moet verschillende keren actief handelen. Dat het niet elektronisch kan, is absurd. Wie heeft vandaag nog een fax?”, vraagt Alejandro zich af. Hij ziet in de ‘voto rogado’ een bewuste strategie om de progressieve stem te weren.

Elena Urizar Mayora (30) en Ruth García Palafox (28) zullen zich de moeite besparen. “Mocht stemmen simpel zijn, zouden we de eersten zijn om het te doen.” De vriendinnen noemen zichzelf nochtans niet politiek geëngageerd. Elena stapte een enkele keer mee in een Indignados-optocht in Brussel, Ruth liet het allemaal aan zich voorbijgaan.

Allebei zijn ze in Brussel beland voor een job. “Het idee was om hier maar even te blijven, maar ik zit hier al vier jaar,” zegt Elena, die in haar geboortestreek Baskenland weinig kansen zag om te werken in de ngo-wereld. Ruth is drie jaar geleden naar hier uitgestuurd voor een onbetaalde stage voor Garrigos Abogados, het grootste advocatenkantoor in Spanje. Uitzicht op een vast contract in Madrid zag ze aan haar neus voorbijgaan. Dus bleef ze in Brussel.

De meisjes zijn een van de zovele Spaanse jongeren die met een diploma op zak hun heil buiten Spanje zoeken. Dat de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) voorspelt dat de werkloosheid in Spanje tot 2020 boven de 20 procent zal uittorenen, belooft weinig goeds. Sinds het crisisjaar 2008 is het aantal Spanjaarden in Brussel sterk toegenomen, met 30 procent. Het aandeel van de min 35-jarigen Spanjaarden in Brussel bedroeg in 2008 33,5 procent. Op 1 januari 2014 was dat al 41,3 procent, zo leren cijfers van het Brussels Instituut voor Statistiek (BISA).

Denken deze jonge vrouwen dat Podemos potten zal breken? Elena twijfelt. “Spanjaarden zijn trouwe dieren. Ondanks de politieke schandalen, blijven velen stemmen op de traditionele partijen. Ik denk dat het Spanjaarden soms ontbreekt aan een kritische geest. Ik merk het bij mijn internationale vrienden. Zij hebben vaak een mening die meer gefundeerd is.”

Jong versus oud
In het restaurant Turon, in de Zuidbuurt, drinkt José Luís Varela Pinin een glas met kennissen. Hij woonde 30 jaar in Brussel, maar is sinds 1993 teruggekeerd naar Galicië. Staat ook de oudere generatie achter Podemos, willen we weten. “In Spanje ga ik naar alle betogingen van 15M, niet voor mezelf, maar voor de jongeren.” Hij wijst naar zijn makkers. “Zij zien niet wat er in de Spaanse straten aan het gebeuren is, armoede, daklozen. De hardvochtigheid van de regering, dat zie je niet als je afstemt op de Spaanse televisie.”

Volgens 15M’er Jóse hebben de Indignados meermaals geprobeerd om contact te leggen met de ‘oude’ immigranten. “Maar we delen geen circuit noch activiteiten. Alle sociaal-culturele centra van toen zijn nu lege dozen. Bij mijn leeftijdsgenoten leeft sterk de hoop om terug te keren.”

In de Zuidlaan horen we hetzelfde bij Javier Gonzalez Concha (56), uitbater van het Centro Asturiano de Bruselas. Van de onthaalfunctie voor Spaanse migranten uit de jaren 1950 schiet inderdaad niet veel over. “Iedereen zoekt tegenwoordig individueel zijn weg.” Javier stelt zijn zaal wel open voor de vergaderingen van Podemos in Brussel. Hij mag dan sympathie hebben voor de politieke groep, erop stemmen zal hij niet doen. Hij gelooft niet dat ze al volgroeid zijn als politieke partij. En bovendien, hij kiest al zijn hele leven voor de socialisten van de PSOE. “De corruptie onder de PP is ongezien, en onder de PSOE is het minder erg.”