Het zijpad (2): Preekheren en vrijers bij zomeravond

Nieuwe functies voor oude wegen: de vzw Trage Wegen toont al tien jaar wat er allemaal kan. Kapel- en molenwegels worden kindlinten of groene linten. In Ukkel kun je nog een oude kerkweg af wandelen, niet meer op het ritme van de kerkklokken, maar op dat van je eigen biologische klok, of die van kind of hond.

In Ukkel hebben ze een Lijk-, een Ziekenhuis- en zelfs een Sukkelweg: paden die nogal wat lichamen­transport te verwerken kregen. Van Forelweg is de functie niet af te lezen, maar dat is nog een authentieke kerkwegel, voor 'woon-kerkverkeer'.

Met Ukkelaar Leo Camerlynck gaan we vanaf de Nekkersgat­molen in Ukkel weer te bede naar de kerk van Drogenbos. "De Ukkelaars konden naar Sint-Denijs in Vorst of Sint-Pieters in Ukkel, maar voor de boerkozen, de kleine hoveniers, was de Sint-Niklaaskerk in Drogenbos dichterbij. Tot kort na de Tweede Wereldoorlog deed de huidige Forelweg, sentier of buurtpad 65bis in de Buurtwegenatlas, dienst als kerkweg. Vroeger heette die Forelweg trouwens de Kelperweg - vreemd, want een kelper is een karper."

In de Keyenbemptstraat kun je nog zien waar de oorspronkelijke Forelweg begon, maar al gauw loopt die dood op de Melkriekwijk. De voetweg begint nu een eindje verderop, en komt uit op een brede straat met dezelfde naam. Bijzonder is dat je in het gras aan de zijkant plots weer een kronkelig pad ziet: "Dat moet het oorspronkelijke tracé zijn."

Het volgende stukje wegel loopt dan verder tot de Driekoningenstraat en de Brouwerijstraat, waar je op het eind al de kerk van Drogenbos ziet staan. "Al bij al was de kerkwegel een kilometer lang, langs weilanden en moestuintjes, goed hoog, om altijd droge voeten te hebben."

Voetwegen verbinden stad en buiten, en in dit geval is Brussel meer 'de buiten'. Van het drukke centrum van Drogenbos kun je langs de Forelweg verpozing zoeken in het natuurgebied Keyenbempt langs de Geleytsbeek. Het werd door Leef­milieu Brussel ingericht met bloemenweiden en een moeraszone waar je op een ponton observaties kunt doen.

In café Oud Drogenbos, onder de kerktoren, laat Camerlynck ons muurschilderingen met dorpsgezichten zien. Op een ervan is het laatste stuk kerkwegel, de huidige Brouwerijstraat, afgebeeld. Camerlynck zette een beschermingsprocedure in om het interieur van dit café te beschermen. "De schilder zou de eerste uitbater van het café geweest zijn, maar dat wordt nergens bevestigd. Eind negentiende eeuw stonden in de Brouwerijstraat nog geen huizen, wel een rij statige bomen."

Brevierende paus
De kerkwegel van Neder-Over-Heembeek leeft alleen voort in foto's en anekdotes. "Pastoor en onderpastoors pendelden dagelijks over het Kerkwegje van de Sint-Pieterskerk van Neder-Heembeek naar de Sint-Niklaaskerk van Over-Heembeek," zegt heemkundige Wim van der Elst. "De school van de zusters van Vorselaar lag langs dat wegje; daarom werd het ook het Kloosterwegje genoemd. Op foto's uit de jaren 1930 van de speelplaats van de zusterschool is dat goed te zien. Ter hoogte van het klooster en de speelplaats was er een muur als afsluiting, en aan de andere kant eveneens een muur van het kasteeltje van Meurice, zodat het wegje daar als het ware een smalle pijp tussen twee bakstenen muren vormde."

"Onderpastoor De Geest beleefde daar rond 1930 de schrik van zijn leven toen hij 's avonds als het al donker was, geconfronteerd werd met een razende hond. Hij kon geen kant op, maar hield zich koest en het beest stormde hem voorbij. Met een zekere trots werd ook verteld dat de latere paus Leo XIII, toen hij nog nuntius Pecci in Brussel was, langs het Kerkwegje liep te brevieren." Het wegje verdween toen de Leo XIII-straat werd aangelegd.

In Zo was Heembeek (1981) schreef Jan Verbesselt over het Kerkwegske: "Daar werd sterk gevrijd bij zomeravonden. Een schoner wegske was er in heel Heembeek niet. Het verbond de twee kerken. Hoeveel pastoors en kosters hebben dit wegske niet, al lopend tussen twee missen in, platgelopen. Het was tegelijk ook een schoolwegske voor de kinderen die naar de Zusterschool gingen. In 1921 werd het herdoopt door de anabaptisten van Brussel tot Huiskrekelweg. Krekels en preekheren (meikevers) hebben wij er wel gezien, maar een huiskrekel niet."

Walkshops
De aloude buurtpaden gaan op in de Groene Wandeling, de 'trage' ring rond Brussel, of in gemeentelijke wandelroutes. Maar waar nodig ontstaan nieuwe doorsteekjes of aaneenschakelingen.

Toen in 1956 de nieuwe sociale woonwijk Mariëndaal in Heembeek werd aangelegd, was die alleen bereikbaar langs een inrit ter hoogte van de Wimpelbergstraat. Omdat dat toch een eindje van kerk, scholen en winkels af was, werden bestaande veldwegjes gebruikt als binnenweg. Een ervan is volgens Van der Elst een keurig wandelpad geworden.

Maar het gaat niet meer louter en alleen om wandelen. Andy Vandevyvere van Trage Wegen over de ecologische en culturele waarde van paden, gevat in nieuwe woorden als groenlinten en walkshops: "Groene linten in het landschap kunnen belangrijk zijn voor fauna en flora, als habitat of verplaatsingsruimte. Groene corridors (greenways) hebben ook een verbindende functie tussen vaak versnipperde natuurgebieden of -parken. Walkshops is een variant op workshops. Tijdens het artistieke Sideways Festival, dat op 1 en 2 september Brussel aandoet, zullen heel wat interactieve workshops de vorm aannemen van een creatieve wandeling."

Sideways Festival, 'artistiek laboratorium op, langs en over trage wegen', nog tot en met 17 september.