Herinneringstoer 'Vive la vie': verzet in Brussel tijdens WOII

Een deur van een foltercel is zondag 4 mei het vertrekpunt van een bustoer van de Louis Paul Boonkring langs sporen van het Brusselse verzet. O wee als je je aan de verkeerde kant van de deur bevond. In de smalle Dwarsstraat van Sint-Joost hoorden de omwonenden het gekerm opstijgen.

Eén deur rest er nog van de cellen van het hoofdkwartier van de Geheime Feldpolizei (GFP), gelegen in de Dwarsstraat. Ze werd gered door de alerte directeur van het jeugdhotel Vincent Van Gogh (CHAB) (de kunstenaar werkte er in de jaren 1880-1881 in een bevriend atelier) dat er nu is. Het is nauwelijks gekend dat deze deur te zien is in het Nationaal Museum van de Weerstand in Anderlecht, dat op zijn beurt ook niet heel gekend is: “Het is bijna existentieel,” zegt conservator Jean-Jacques Bouchez daarover: “Het verzet gebeurde in het grootste geheim. Het lukt me zelfs vandaag nog altijd niet om bepaalde details over de geheime radioboodschappen los te krijgen, codes werden vaak meegenomen tot in het graf.” Het pluralistische weerstandsmuseum kwam er in 1972 op vraag van het onafhankelijkheidsfront, de grootste Belgische verzetsgroep (Front de l’Indépendance ontstond in 1941 in de Elsense Lesbroussartstraat). Brussel was volgens Bouchez een echte gatenkaas met netwerken en vertakkingen van verzet, in alle wijken en onder alle lagen van de bevolking. Ook Daniel Weyssow van de vzw Auschwitz in Gedachtenis begeleidt de herinneringstoer en organisator Rik Vanmolkot is opgetogen over zo veel kennis over zowel de weerstand als de politieke en de racistische vervolgingen.

Een nieuwe scenografie moet het museum meer bekendheid geven door bijvoorbeeld specifieke objecten hun verhaal te laten doen: “Zoals de muziekinstrumenten van enkele weerstanders. Je kan het sadisme van de nazi’s niet overschatten. Medegevangenen dienden hun kompanen met muziek te begeleiden naar hun dood. Of het schilderij van het brandende Justitiepaleis, geschilderd door Louis Verheggen, de machinist van de zogenoemde spooktrein van 2-3 september 1944. Door opeenvolgende vertragings- en sabotageacties van het spoorpersoneel herwonnen 1.500 gevangenen van Sint-Gillis, op beestenwagens gezet richting concentratiekampen, de vrijheid op Klein-Eiland, achter het huidige Zuidstation.”

Omwille van de symboliek ziet Bouchez het museum liefst op de huidige locatie in de Lintstraat blijven, want hier zat de fotograveur die de clichés leverde voor de faux Soir van 9 november 1943. Al is de boodschap het allerbelangrijkste: “Typisch aan geschiedenis is dat we niet beseffen dat we ons in de gevarenzone bevinden. We hebben het over 14-18 en 40-45, maar er is ook 36-39, toen de democratie in Spanje werd aangevallen met hulp van de nazi’s en Europa niet durfde reageren. Het kan subversief overkomen, maar ik wil aan de jongeren van vandaag zeggen: gedraag je niet langer als schapen, denk zelf, kies het kamp van de zwaksten in de maatschappij.”

‘Die Kapelle’
Robert Beckers was een van de verzetslieden die geheime informatie naar Engeland hielp versturen. BDW kon zijn getuigenis inkijken over zijn passage in de Dwarsstraat waar hij door de Geheime Feldpolizei verhoord werd. “Op een maandag eind juni werd ik naar de Dwarsstraat gevoerd. Ik verwachtte mij aan het ergste, want Koehler had me verwittigd dat hij de grote middelen zou gebruiken. Ik werd opgesloten in de kelder, in een cel van 1 vierkante meter zonder licht of lucht, met tegen de muur enkel een plank van 5 cm breed om op te zitten, de handen vastgebonden op de rug. ‘s Avonds brachten ze mij terug naar Sint-Gillis, zonder dat ze mij ondervraagd hadden. Dinsdagochtend kwamen ze mij opnieuw halen, ik had hoge koorts en had al 48 uur niets gegeten of gedronken. (...) Hij dwong me om steeds opnieuw op te staan en weer te gaan zitten (auf-nieder) op een koffer van zo’n 25-30 cm hoog. De handboeien waren zo hard aangespannen dat ze tot bloedens toe in mijn huid drongen en mijn handen blauw zagen. Drie maanden later stonden de handboeien nog steeds in mijn polsen afgedrukt.”

In de Dwarsstraat maakte Beckers ook kennis met ‘die Kapelle’, de kapel op de zolderverdieping van het gebouw dat nog eigendom van een congregatie was geweest, en nu als folterkamer fungeerde. “Twee Duitsers ondervroegen me tijdens de korte ogenblikken dat ik het niet uitschreeuwde van de pijn (ik was daarna drie dagen doof omdat mijn trommelvliezen beschadigd waren door mijn eigen geschreeuw).”

Het is een vreemde speling van het lot. Toen een oord van racisme en uitsluiting, nu een internationale plek waar jongeren uit de hele wereld welkom zijn. Aan burgemeester Emir Kir zal een gedenkplaat worden overhandigd.

Verpletterend
Ook op de nummers 453 en 347 van de Louizalaan passeerden tijdens WOII honderden politieke gevangenen. De bus houdt ook halt bij deze hoofdkwartieren van de Sicherheitspolizei-Sicherheitsdienst (Sipo-SD) waar de Gestapo deel van uitmaakte. Het eerste hoofdkwartier op nr. 453 werd door de Belgische RAF-piloot Jean de Sélys Longchamp beschoten.

RTBF-documentairemaker André Dartevelle ontdekte in 1995 talloze boodschappen op de celmuren van de kelders, in het Nederlands, Frans, Duits en Hongaars van ‘Vive la vie’ tot ‘Ende’. Daniel Weyssow zet zich al jaren in om ze te bewaren en te ontsluiten. Hij vindt dat eigenaars en huurders een verpletterende verantwoordelijkheid dragen voor dit collectief geheugen. De tocht doet verder ook plekken van het Joodse verzet in de Marollen aan, de Ruisbroekstraat bij de Zavel waar die ene clandestiene Le Soir werd gedrukt, de gevangenis van Sint-Gillis en het huis van verzetsstrijder en kunstenaar Marcel Hastir in de Handelsstraat, waar onder andere de bevrijders van het twintigste Jodentransport in Boortmeerbeek op 19 april 1943 samenkwamen.

Vive la vie

data: 4/5, 10.00

inschrijven: voor 28/4, bij Mark Michiels, 02-649.35.87, lpboonkring@hotmail.com

tickets: €15 (broodjes, gidsen, vervoer)