JanDaniel Broederschap Scherpenheuvel c Marc Gysens
© Marc Gysens

Heembekenaars al 140 jaar naar Scherpenheuvel

Jean-Marie Binst
© Brussel Deze Week
16/04/2014

Er zijn nog slechts een tiental bedevaartgroepen die in mei heen en terug naar Scherpenheuvel stappen. Ook het Heembeekse Broederschap van Scherpenheuvel uit 1874 waagt zich aan een pelgrimage van 104 kilometer in twee dagen. Nestor Jan De Neef – Mariaal gekroond voor zijn 50 deelnames – wil de 140ste editie voor geen kaarsje missen. “Al heb ik alles meegemaakt: vrouwen die flauwvielen, diefstal van het clubgeld, de pastoor die ons niet in de kerk liet.”

D e Mariadevotie heeft haar hoogdagen gekend, wordt wel eens gezegd. Wie in de meimaand de ‘trage wegen’ naar de Onze-Lieve-Vrouwkes van Halle, Alsemberg, Oostakker, Vosselaar en Scherpenheuvel volgt, is nochtans getuige van een laatste stuk volkserfgoed, van katholieke oorsprong. Zwetend, maar met vaste tred, trekken enkelingen en groepen naar hun geliefde bedevaartsoord. In Heembeek vindt het allemaal op zaterdag 3 mei vanaf half vijf ‘s ochtends plaats. Dan verzamelen de bedevaartgangers van het Broederschap van Scherpenheuvel bij de Sint-Pieter- en Pauwelkerk. Voor de jubileumeditie hoopt het lekengenootschap op dubbel zoveel deelnemers als vorige jaren. Dezelfde dag vertrekt ook een bus (of twee?) met Heembeekse senioren. Om elkaar rond 16u30 te treffen bij de Mariahal en daarna de Kruisweg te stappen. Althans, voor wie na twaalf uur afzien – van Heembeek naar Peutie, Kampenhout, Haacht, Werchter, Betekom, Aarschot en Rillaar, waarna nog vier kilometer heuvels volgen – nog adem heeft. “De meeste zijn te pompaf om nog een mis bij te wonen, en leggen zich af,” klinkt het.

Stekke Brothers
De bedevaart is gebed in een traditie die de Heembeekse hoveniers in de negentiende eeuw opstartten. Hoveniers stapten vanuit hun bed in hun klompen, is bekend. Stappen konden ze dus wel. Vandaag is het enige comfortabele schoeisel, alles wat goed ingelopen is – gelukkig zijn er nog amper kasseiwegen. “Toen ik als kind voor het eerst in 1947 mee mocht, ging het er nog heel religieus aan toe,” herinnert Jan De Neef (78) zich, die dit jaar nog deels meegaat. ”Er was geen proberen aan om de kruisdrager en voorbidder vooraan te passeren, als je wat sneller wou gaan. Toen onze nieuwe pastoor tien jaar terug de ‘voorbijstekers van het kruis’ probeerde tegen te houden of commentaar gaf op jongeren die in hun bloot bovenvel meeliepen, hebben we moeten ingrijpen. De tijden zijn nu eenmaal veranderd. Willen we nog volk meekrijgen, dan moeten we beseffen dat vier op de vijf pelgrims deelnemen om de sportieve uitdaging.” In die geest kan het Broederschap terug op heel wat geïnteresseerden rekenen, op jaren dat de weergoden hen natuurlijk goed gezind zijn. “We hebben nog hevige vorst gekend in mei, en in 2011 was het 30 graden in de schaduw: het asfalt smolt op de Haachtsesteenweg,” weet Daniël Sterckx (57), die met zijn vier zonen, bekend als de Stekke Brothers, geen tocht mist. En wiens vrouw de verse soep voor onderweg aandraagt. “We komen van een dipje van vijftien bedevaarders, begin jaren 1990, naar toch een dertig tot veertig stappers de jongste jaren. Met eetfestijnen financieren we het grootste deel van de kosten: van logies bij de paters tot drank en eten. En dit jaar is alles gratis.”

Sterckx rijdt al bijna veertig jaar met de bezemwagen achter de allerlaatste bedevaarder. “Toen ik als achttienjarige de eerste keer met mijn vaders auto naar Scherpenheuvel mocht rijden – voor een rit van twaalf uur – ging het er wel hard en streng aan toe. Dames als Mieke Vos en ‘oude jonge dochters’ als Octavie en haar zuster, die niet konden stappen, reden met mij mee. Hun bevelen waren heilig: ‘Zet de radio uit, we zijn op bedevaart.’ En de dames lazen rozenkransen op hun paternosters, heel de rit lang tot in Scherpenheuvel. Die harde regels bleken misschien nodig, want het Broederschap van Scherpenheuvel maakte veel mee.

De historische ‘Slag van de Gootstraat’ in 1894 (nu de Meudonstraat) herinnert eraan dat de Heembeekse bedevaarders bij hun terugtocht slaags geraakten met Brusselse heethoofden. En begin twintigste eeuw zorgde de Heembeekse pastoor Vennekens zelfs voor een decennialang schisma onder de devote pelgrims. De pastoor wou dat iedereen per trein naar Scherpenheuvel ging en niet langer te voet. Een deel hield letterlijk voet bij stuk, en organiseerde een aparte voettocht. De Neef: “Het ging zo ver dat bij een terugkeer van de bedevaarders, de voetgangers geen toegang kregen tot de kerk van Heembeek. De pastoor had de kerk afgesloten, tot de koster zij die wilden bidden of een kaarsje branden stiekem uit medelijden binnenliet. Al gebeurde het ook dat een bestuurdslid met het clubgeld aan de haal ging.”

Dankzij Brussel
Dat Scherpenheuvel veel of bijna alles aan Brussel te danken heeft, is te weinig bekend. Scherpenheuvel is al sinds begin zeventiende eeuw een machtscentrum van Mariale devotie. Vanuit hun hof op de Brusselse Coudenberg hadden de aartshertogen Albrecht en Isabella het religieus populisme gebruikt om hun tanende macht te versterken. Na het Concilie van Trente (1545-1563), waarbij de Kerk zich herpositioneerde tegenover de reformatie, paste de Mariale verering in de nieuwe dogma’s die de gelovigen aanhangig konden houden: De Maria nunquam satis (Over Maria nooit genoeg). Onze aartshertogen steunden de bouw van de bedevaartskerk van Scherpenheuvel. De site zette letterlijk mensen in beweging, en de bedevaartstochten naar de Middelares en Medeverlosser zijn nooit meer gestopt. Of toch? Kwade tongen, maar ook erfgoedkundigen, beweren dat de bedevaarten hun ‘roeping’ verloren, nadat de pil werd uitgevonden. “Ja, vroeger liepen wel wat vrouwen mee naar Scherpenheuvel, om te bidden om niet (meer) zwanger te geraken,” bevestigt De Neef. “Al kon er onderweg ook wel iets gebeuren,” lacht de nestor.

140ste bedevaart naar Scherpenheuvel vanuit Neder-over-Heembeek, op 3 en 4 mei: te voet of per bus heen en terug, of één traject te voet en per bus. Inschrijvingen tussen 19 en 27 april (beperkt voor busgebruikers): 02-268.68.80

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Neder-Over-Heembeek, Samenleving

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni