Filmmaker Gaetan Saint-Remy: ‘Een zooitje, een mooi zooitje’

"Hier zit alles bijeen. Van de notabele tot de dompelaar. En wij moeten er op de een of andere manier zien uit te geraken. Het geeft problemen, maar tegelijkertijd maakt het mijn Brussel charmant, boeiend. Een zooitje, een mooi zooitje." Gaetan Saint-Rémy is geboren en getogen Brusselaar én filmmaker.

H et Brussel waarin Saint-Remy zich graag beweegt, is vooral Schaarbeek, Sint-Gillis, Elsene.

“Dit is een plek waar iedereen zich op stort. Van hoog tot laag. Van de eurocraat tot de sans-papiers. Wie hoog staat wordt gelokt door de hoofdstad van Europa, wie laag staat hoopt hier misschien een toekomst te vinden. Of gewoonweg vergetelheid. Ook wat cultuur betreft is Brussel een trekpleister. Omdat hier zoveel gebeurt. Alweer van hoog tot laag: prestige, tot het ultieme kleinschalige. Het beweegt, het leeft, niemand eigenlijk die Brussel kan claimen of echt weet waar het naartoe zal gaan.”

“Het is een beetje de anarchie, zowel op vlak van de burger, als op dat van de politicus. Laisser aller, laissez faire. Het doet soms pijn om te zien, maar tegelijkertijd maakt het de charme van Brussel uit. Een mens kan hier nog mens zijn, ieders verantwoordelijkheid wordt gerespecteerd. De keerzijde van de medaille is helaas dat nogal wat inwoners daarvan misbruik maken. Is het een warboel, toch kan er iets moois uit groeien. Het beweegt, het leeft, het zal groeien, maar niemand die echt kan zeggen hoe. De toegang tot de publieke ruimte valt ook toe te juichen. Mocht ik hier op het Flageyplein, nu vandaag, die publieke ruimte claimen, dan kan ik het. Zolang dat het binnen de grenzen van het fatsoenlijke blijft. Dan kunnen de mensen er op afkomen. De politie – begrijpelijk – eveneens. Maar met begrip. Zoiets in Parijs doen, vergeet het. En dichter bij huis, in Antwerpen. No way.”

Europalia India
In Brussel is hij niet, Gaetan Saint-Remy, op het moment dat u dit leest. Wel in India. In het kader van zijn bijdrage aan Europalia India.

“Ik ben er nu zeven of acht keer geweest, heb er best wel een sterke band mee. Ik heb er ook al twee documentaires gedraaid. Eén ervan is Au-delà du Miroir Occidental, waarvoor ik heb gefilmd in nog andere landen. In Congo onder meer, in Canada bij de laatst overgebleven Indiaanse autochtonen. Het is een document dat tracht een beeld te schetsen van hoe de anderen denken over de Westerse Wereld. De Westerse Wereld die zich superieur voelt en gemakkelijk het woord ontwikkelingsland in de mond neemt. Om het bij de visie van de Indiërs te houden, is dat vermeende superieure evengoed een ballon die zo doorprikt kan worden. Hoewel onze prestatiegerichte sociaal-economische cultuur door de Indiërs als dusdanig erkend wordt, zitten wij tegelijkertijd in hun ogen nog steeds in de ontwikkelingsfase op cultureel en spiritueel vlak. Kunnen wij op dat vlak nog heel veel leren.”

“Voor mij was het min of meer een les in nederigheid. Indrukwekkend hoe India in spiritualiteit is ingebed. Voor 90 procent van de Indiërs is mediteren, aan yoga doen een dagelijks weerkerende voedingsbron. Niet dat het daar allemaal op rolletjes loopt, dat weten we allemaal. Er zijn heel wat problemen tussen al het moois, maar hetzelfde kan gezegd worden van de landen van de Westerse wereld.”

Ecoles poubelles
Op Saint-Remy’s palmares: enkele kortfilms (fictie), verscheidene clips, een roman, poëziewerken, novelles... Maar vooral documentaires. Antropologisch, sociologisch. Gedraaid in het buitenland, gedraaid in België. Met tv-zenders als belangrijkste afnemers.

“Ik kan me niet veroorloven elke documentaire op zelfstandige basis op poten te zetten, in de hoop hem te kunnen slijten aan festivals, televisie. Daarom maak ik eveneens reportages in opdracht. Zo heb ik er dit jaar drie van telkens één uur voor de RTBF gedraaid. Reportages over jongeren die voor het beroepsonderwijs hebben gekozen en in hun laatste jaar zitten. In een school in Ath, het noorden van Henegouwen. Beroepsonderwijs waar dikwijls denigrerend over wordt gedaan, des écoles poubelles. De slotsom, die ik uit dat avontuur heb mogen trekken is schoon. De jongeren, laatstejaars, die ik voor mijn camera kreeg, zijn niet gefocust op eventueel verder studeren. Neen, zij hebben bewust hebben gekozen voor een beroepsopleiding, gevolgd door een positionering op de arbeidsmarkt. Ten tijde van het uitbreken van de bankencrisis waren ze veertien, vijftien. Het maakt dat ze wel degelijk met veel zin voor realiteit in het leven staan, met beide voeten op de grond. Voor hun leeftijd zijn die jonge mannen en vrouwen ook goed op de hoogte van wat er te rapen en niet te rapen valt. Over hoe het allemaal ineen zit in onze maatschappij. Misschien zelfs meerdan de ‘knappe koppen’ die hun weg maken in het ASO, met het oog op hogere studies. Zij hebben er hard voor moeten knokken opdat hun ouders hun keuze zouden respecteren en aanvaarden. Ze mogen er fier op zijn.”

Super 8
Het mag duidelijk zijn, Gaetan Saint-Remy heeft in het filmen een passie gevonden. Toch is het geen jeugddroom die werkelijkheid is geworden.

“Ik was achttien, negentien, wist niet goed welke studierichting te kiezen. Zoals zo veel jongeren. Uiteindelijk heb ik me ingeschreven aan het IAD, later eveneens aan de ULB. Voor scenarioschrijven. Was het niet van ‘Ik wil en ik zal’, toch moet het zaadje al jong gestrooid worden. Mijn vader, een jurist, is een cinefiel in hart en nieren. Mijn grootvader, die overleden is toen ik nog kind was, was eveneens jurist, heeft carrière gemaakt in de politiek, zowat heel de wereldbol gezien toen hij zich als volksvertegenwoordiger bezighield met commerciële en culturele delegaties. Waarbij hij steeds onderweg was met zijn super 8 camera. Het vliegtuig was nog niet geland, of hij haalde zijn camera boven. In mijn kindertijd en adolescentie heb ik dikwijls beeldmateriaal gezien van mijn grootvader, gedraaid in Azië, Afrika, Latijns-Amerika. Cultuur zat in zijn lijf en leden. Niet alleen film, ook muziek, een discipline waarin hij meer dan zijn streng kon trekken. Nog iets wat ik van hem heb meekregen. Ik heb het nog allemaal liggen, zijn beeldmateriaal, dozen vol. Ooit zal ik er nog wel iets mee doen, met die historische documenten.”

“Maar nogmaals: een jeugddroom was het niet, dat filmen. Schrijven wel. Al van toen ik twaalf, dertien jaar was. Op school liep het allemaal niet op rolletjes, ik schreef veel om kwijt te geraken wat me echt beroerde. Momenten dat ik mezelf kon zijn. Het was de aanzet om te zeggen: ‘Ik wil schrijver worden.’ Tegen mijn achttiende was echter mijn frank gevallen dat het ver, heel ver zoeken was achter een opleiding tot schrijver, dus heb ik voor film gekozen.”

“Na mijn studies ben ik al snel weer bij het schrijven beland, heb ik geregeld gewerkt als scenarist. Te beginnen met een documentaire, gedraaid in Indië. Een documentaire waarvoor de geluidsman in laatste instantie had afgehaakt, waarop de cameraman – een vriend – me vroeg: Wil jij het niet doen? Je speelt muziek, je kent iets van klank... Zo is de bal aan het rollen gegaan. Bij onze terugkeer, ik was nog geen 25, heb ik samen met Corentin Adolphy de productiefirma Sep Tigo Films opgericht. Wat me toestond voor eigen rekening te schrijven, te regisseren en te produceren. Veel dingen tegelijkertijd, maar dat is wat me drijft, ik kan me onmogelijk vastpinnen op één enkel ding. Noem het gerust werkboulemie.”

POLITIEKE GROOTVADER

De grootvader van Gaetan, André Saint-Remy, was ooit burgemeester van Sint-Joost, volksvertegenwoordiger. In de jaren 1960 heeft hij zelfs een politieke partij opgericht: de Rassemblement Social Chrétien de la Liberté, centrumlinks. “Zijn aantal voorkeursstemmen met die partij was indrukwekkend. Waarop de toenmalige PSC hem in de armen heeft gesloten. Hij was ook de laatste burgemeester voor het fameuze Guy Cudell-tijdperk. Mooi is ook hij mijn grootvader heeft gevochten tegen de bruxellisation. Helaas heeft hij in Cudell zijn meerdere moeten erkennen. Het huidige Sint-Joost is daarvan het levende bewijs. Er wordt niet goed genoeg nagedacht vooraleer te handelen. Zowel urbanistisch als sociaal.