Expo SAX200: van klank tot kanker

Na dik dertien jaar ‘van hetzelfde’ heeft het Muziekinstrumentenmuseum een hele verdieping vaste collecties weggehaald. Daar komt tot 2015 de tentoonstelling ‘SAX200’, een rijke verzameling instrumenten van Sax-signatuur. Met demo-concerten, van klassiek tot jazz, wil het MIM ook tonen dat een museum best pittig en levend kan zijn.

V ariaties van cavalerietrompetten, kornetten, (sax)hoorns, fagotten, basklarinetten, pauken zonder ketel, trombones, saxofonen en trombones met diverse klankbekers, een treinfluitje en orgelwagon: je kan het zo gek niet bedenken of de instrumentenfamilies (vooral saxonen en saxofonen) hebben alles te danken aan het genie Antoine-Joseph, beter bekend als ‘Adolphe’ Sax, en zijn opvolgers. Zijn tweehonderdste geboortejaar is dan ook dé gelegenheid voor het MIM om groots uit te pakken met de vele facetten van de Belg die in zijn Parijs’ atelier, met zijn octrooi van 1847 de klankleur op een hoger niveau tilde. Dinant (dat zijn geboorterecht mag claimen), Berlijn en in mindere mate Parijs en wat jazzgenegen Amerikaanse locaties, doen dit jaar ook wat rond Sax. Maar het MIM, dat de belangrijkste collectie (130 stuks) Sax-instrumenten bezit, en uit de veiling van het laatste faillissement van Sax een stuk van de private instrumentenverzameling (Afrikaanse tot Aziatische stukken) kon kopen, heeft alles in huis om te pronken.

Sax in de opera
Het arsenaal aan geëtaleerde instrumentencollecties is maar het decorum van SAX200. Waar het in de expositie om gaat, is het veelzijdige genie Sax uitleggen. De innoverende fabrikant-commerçant, de akoesticus, de verzamelaar, de concertpromotor, de orkestleider (voor de Opéra de Paris – met eigen intrumenten voor Aïda, bijvoorbeeld) én de uitvinder. “Iedereen kent Sax van de saxofoons, al is dat maar 20 procent van wat hij ontwierp,” zegt curator Géry Dumoulin. “Hetzelfde principe paste Sax uitvoeriger toe op de saxoons (een instrument met konische boring en een mondstuk, terwijl een saxofoon mét riet is, jmb). Van sopranino tot contrabas en bourdon: we hebben het allemaal te danken aan Sax. De bugel in bes, bariton, tuba en tenorhoorn zijn allemaal Sax-kinderen.”

“Sax’ roem is volledig te danken aan de vernieuwingen die hij op technisch vlak realiseerde, hij wou een homogene klank produceren met veel meer volume dan strijkers aankonden. Daar waren de openluchtconcerten mee gebaat. En straatconcerten betekenden tijdens de Juliordonnantie, Tweede Republiek en vooral het Tweede Keizerrijk, militaire kapellen – elk regiment had een orkest – dé goudmijn die Sax een afzetmarkt bezorgde. Voordien speelden militairen op ophicleïdes, serpenten, instrumenten die het van grote en kleine ventielen en kleppen moesten hebben. De octrooien die Sax verkreeg, mochten dan wel geen lang leven beschoren zijn, hij onderhandelde met concurrenten die zijn kwaliteitslabel mochten gebruiken.”

Of het nu in het thema Zakenman, de Uitvinder, het familie- en entourageleven van Sax of het post-Sax-tijdperk is, de expo onthult verrassing na verrassing. De eerste saxofoonklas zag al in 1847 het licht in het Conservatoire de Bruxelles, terwijl Parijs daar maar in 1942 mee begon. En nooit zou Sax gedroomd hebben dat één saxofoon die in 1853 in New York belandde, tot het succes van straatbands en later de nieuwe (zwarte) jazz zou leiden.

Nog zo een geïllustreerd verhaal is dat van Sax uitvinding, de goudronnière. Sax zou als oudste die een gezin van elf kinderen overleefde en zelf vader van een rits kinderen die hij pas erkende nadat zijn lief overleed, twee varianten ervan ontwikkelen. Enerzijds was er het ontsmettingstoestel voor ziekenhuizen. Anderzijds was er het model inhalator, voor behandeling van longziektes. In zijn familie had hij vastgesteld dat de overlevenden enkel zij waren die een muziekinstrument bespeelden, vandaar de link met een beademingstoestel. “Stel je voor dat je tijdens het trompetspelen een sigaret rookt,” legt Jo Santy van het MIM het plastisch uit. Al kwam er teer bij te pas. Vreemd genoeg kocht Louis Pasteur er twee toestellen van; ze speelden een rol in het aantonen dat teer zwaar kankerverwekkend was. Of hoe te veel genialiteit ook fataal kan zijn.

SAX200

data: 8/2/14 > 11/1/15

waar: MIM

------------------

Gratis openingsconcerten

data: 8/2, 20.00 ( Eric Sleichem & B!indman) + 9/2, 14.00 (Swiss Army Band en Saxofoonkwartet van de Gidsen)

waar: Sint-Jacob-op-Koudenbergkerk, Koningsplein