Expo: Brussel op Duits ritme tijdens WO I

Kern van de herdenkingsexpositie ‘14-18 Brussel tikt Duits’ is een collectie cartoons van filantroop Ernest Solvay over het wel en wee tijdens Wereldoorlog I. Daar werden memorabilia, straatfoto’s en de vreemdste documenten aan toegevoegd. De vergelijking met wat de Duitser onderging is nooit ver weg. Ook die moest inleveren, ontberen en overleven.

Ter verduidelijking eerst wat over de tentoontellingsnaam. De on-Nederlands klinkende titel Brussel tikt Duits is een vertaalprobeersel van Bruxelles à l’heure allemande. Het uur in België werd tijdens 14-18 afgesteld op de Duitse tijd: één uur verschil, en bij zomeruur twee uur. “Daarmee zullen ze een uur rapper thuis zijn,” gekscheerde de Brusselaar toen, zich niet bewust dat het vier magere jaren zou duren.

Berlijnse archieven
De expositie moet het kroonjuweel zijn van de schaarse herdenkingstentoonstellingen die in de stad de dienst uitmaken. Het Broodhuis is namelijk een door buitenlandse toeristen (en scholen) druk bezocht geschied- en heemkundig museum. In die zin werd dan ook vertrokken van objecten en memorabilia die dicht bij de burger stonden: voedselbonnen, aanplakbrieven, patriottische objecten, foto’s en 10 procent van de spotprenten uit het Archief van de Stad Brussel.

Verder werkten ook enkele Duitse collecties mee, om aan te tonen dat ook de Bürger ginds, en zelfs menig soldaatje, eenzelfde leed en honger ondergingen. Het enige gekende burgercijfer van de Groote Oorlog is namelijk Duits-Pruisisch: 750.000 burgerslachtoffers. Een hoofdstuk Nach Paris heet toepasselijk Bezet Brussel, waar het voor menige Duitser eigenlijk halt hield.

En in de overige kleine hoofdstukken - Schaarste en rantsoenering, Soepbedeling en volksrestaurants, Bescherming van de kinderen, Bezetting en industriële mobilisatie, Werkloosheid, Weerstand en Burgfrieden, Steun aan Belgische gevangenen en Bevrijding – komt af en toe een vergelijkbare toestand in Duitsland in beeld, dankzij materiaal uit Hamburgse en Berlijnse archieven.

De expo over de Groote Oorlog wordt opgehangen aan een ‘stripmuur’ avant-la-lettre, een galerie van spotprenten die de gruweltijd hekelen die Brusselaars ondergingen.

Het is eens wat anders als rode draad voor een sfeertentoonstelling over 14-18. Wellicht waren het toen ‘bekende’ kunstschilders die zich met de cartoons ‘amuseerden’. Ze waren vertrouwd in de hoogste kringen, bij Ernest Solvay, Emile Franqui en Herbert Hoover, die met hun nationale hulpacties een soort schaduwregering vormden.

De karikaturen circuleerden intern, op recepties, en kregen soms een publiek leven in de clandestiene pers. Er werd gespot met alles: de nouveaux-riches aan boerkozen, de papierschaarste in de toiletten of ‘le rutabaga (koolraap) est servi, madame’, de slechte en schaarse voeding als grap.

Aandoenlijk zijn echter de foto’s van voedselstocks in de Magdalenazaal, de receptenboekjes voor Amerikaanse rijst (voordien een ongekend product) en illustraties van de ingezaaide plantsoenen in de Lambermontlaan - de stadsmens en werkloze werd tuinier. Verder is voldoende korte lectuur in de kijkkasten voorhanden, zoals het dagboek van Paul Max, neef van burgemeester Adolphe Max.

Flamenpolitik
De Stad lanceerde vorige winter een oproep aan burgers om memorabilia voor deze expo te bezorgen; maar daar is amper wat van te merken.

Tenzij een ogenschijnlijk verzorgd poëzieboekje van de vrouw van een stafhouder - zij schrijft dat haar kleinkinderen de haat tegen de Duitser moeten doorgeven. En een gedeelte over de Flamenpolitik zal menig verzetsnazaat niet onberoerd laten.

“Het ging er wel wat triester aan toe dan de flauwe grappen die het leed, het profitariaat en het dom zwijn van een bezetter illustreren", horen we ter plekke van een dochter van Brusselaars. De zwans maakt alles draaglijk, misschien ook tijdens een oorlog.

‘14-18 Brussel tikt Duits’, tot 3 mei 2015 in het Broodhuis, Grote Markt, Brussel. Open van dinsdag tot zondag van 10 tot 17u en op donderdag tot 20u. Info: 02-279.43.50 en www.museumvandestadbrussel.be