Brussel- Matadi (en terug)

Bart Van den Hove en Werner De Jonge zijn wekenlang meegereisd met het cargoschip Safmarine Onne in het kader van een documentaire. De twee jonge, Brusselse cineasten vertrokken met het vrachtschip vanuit de haven van Antwerpen en kwamen vier weken later aan in de havenstad Matadi. Met archiefbeelden blikken ze terug op de Congoboten van vroeger, die de historische lijn Antwerpen-Matadi zo beroemd maakten.

"De kajuiten van de Safmarine Onne ademen een sfeer van eind jaren tachtig uit", vertelt Bart Van den Hove. "De crew spreekt vooral Russisch zodat we ons in het Engels moeten behelpen, al loopt dat niet altijd van een leien dakje. Niet iedereen op de boot spreekt die taal vlot."

Op 23 maart vertrekt het duo met het vrachtschip vanuit de haven van Antwerpen, langs de Golf van Biskaje in Frankrijk naar Spanje. De eerste tussenstop wordt de Portugese havenstad Lissabon. "De kust van Portugal is prachtig", vertelt Van den Hove. "Vooral de brug die de twee oevers met elkaar verbindt, is wondermooi. Het monument ter ere van Colombus is schitterend. Na een korte tussenstop varen we naar Las Palmas op de Kanarische Eilanden. Bij het kruisen van de Nord tropical Line bevinden we ons in tropisch gebied. En ter hoogte van Cap Verd in Senegal krijgen we voor het eerst vliegende vissen te zien." Na acht dagen volle zee gaat de boot even voor anker op de eilandengroep Sao Tomé e principe, het eerste contact met het Afrikaanse continent. "We worden meteen getroffen door de enorme armoede. Mensen leven er in hutten en de haven ligt er totaal verloederd bij. Er is gewoon niets meer, al kennen ze wel een enorme gastvrijheid."

De volgende dag vaart de boot verder richting Evenaar. "In de vele dagboeken van de paters stonden indrukwekkende beschrijvingen van Evenaarsdorpen. Vroeger was het de traditie om Neptunus, de koning der zeeën, te eren bij het doorkruisen van de Evenaar. Maar zovele jaren later zijn alle tradities verdwenen. Op het moment dat we de Evenaar oversteken, zien we de radar terugspringen naar 00°00'00. We zien dat noord in zuid verandert en zuid noord wordt. Maar van tradities is er niet veel meer te merken." De boot vaart verder richting Port Gentil in Gabon. "Bij het naderen van deze havenstad valt me meteen op hoe de enorme olieplatformen her en der als paddestoelen uit de grond schieten", vertelt Van den Hove. "Dat beeld verknoeit het zeelandschap. Ik vraag me echt af waarom landen met dergelijke capaciteit aan grondstoffen en exportproducten er maar niet in slagen om economisch in evenwicht te raken. Ze bieden een massa financiële mogelijkheden en toch blijft armoede hier troef. Het merendeel van deze rijkdommen is bestemd voor het rijke westen. Maar in Gabon ontdekken we een wel heel ander stukje Afrika. Het is er heel modern en alle infrastructuur is er aanwezig. De haven is eveneens modern en er zijn zelfs autostrades. Er rijden ook vuilniswagens rond. Dat contrasteert enorm met ons bezoek aan Sao Tomé e principe, waar mensen heel arm zijn."

Congostroom
Na een laatste tussenstop in Point Noire, in Congo Brazaville, staat het hoogtepunt van de reis voor de boeg. Het duo vaart de beroemde Congostroom op richting Banana, Boma om uiteindelijk Matadi te bereiken. "De grote Russische cargo is één van de enige boten die sterk genoeg is om deze stroom op te varen. Dit wordt een onvergetelijke ervaring, het hoogtepunt van de reis", glundert Bart Van den Hove. "Vanaf de monding van de stroom kleurt het water roodbruin. Op sommige plaatsen is het erg ondiep, zodat de boot af en toe de bodem raakt. Een uiterste concentratie is dan ook vereist bij het navigeren. Het water begint hard te kolken en de stroming wordt alsmaar heviger. We zitten nu helemaal in het oerwoud. Het is er heel stil en ik voel enkel de wind. Hier zou ik wel een eeuwigheid willen blijven. De rust is echt zalig. Dit is pas écht genieten. Plots hoor ik geroep uit het oerwoud. Uit het woud lopen spelende kinderen naar de oever. Ze zingen en wuiven hartelijk naar ons. Ze roepen de woorden 'Moundélè' wat zoveel wil zeggen als 'blanke'. Wat later zie ik vissers in houten prauwen die ons groeten. Dat gaf een geweldig gevoel, maar ik vond het wél jammer dat ik niets kon achterlaten." Na een dag varen, nadert het cargoschip de havenstad Matadi, het eindpunt van de reis. Maar eerst wacht er nog een moeilijke opdracht. "We moeten nog langs de Duivelsmond, een inham in een rots waarna we met de boot meteen een scherpe bocht van negentig graden moeten maken. Het schip moet tegelijkertijd opboksen tegen een sterke stroming. En dat is niet zonder risico, want er zijn al heel wat boten op deze plaats gezonken. Gelukkig verloopt alles vlekkeloos. We moeten nog de pont Marishall onderdoor en dan zien we eindelijk waarnaar we al zolang verlangen: de witte havenstad schittert op de flanken van de berg. De euforie op de boot barst los. Ik word er zelfs wat melancholisch."

Nieuw leven
Maar al snel worden de jonge cineasten geconfronteerd met een stad die heel wat minder rozengeur en maneschijn is. De stad is bezaaid met ruïnes en oude gebouwen en ook de haven heeft zijn beste tijd gehad. De hijskranen zijn vervallen, slechts enkele werken nog. Maar er zijn wel plannen voor de toekomst. "De Antwerpse haven neemt nu het initiatief om de stervende haven van Matadi nieuw leven in te blazen. De heropbouw en het herstel van de infrastructuur zal opnieuw zuurstof geven aan economische activiteit", zegt Bart Van den Hove. "Met de documentaire willen we vooral breken met de bestaande clichés over het arme Afrika. De Afrikaanse realiteit is zwaar, daar konden we tijdens het filmen niet altijd omheen. Maar we wilden ook het positieve benadrukken. De haven van Antwerpen investeert momenteel in de heropbouw van Matadi. Soortgelijke akkoorden bestaan ook tussen Brussel en Kinshasa. Deze hoopvolle toekomstperspectieven willen we eveneens aan bod laten komen in de film."

Bart Van den Hove uit Brussel is student aan het Rits. Hij werkte al als zelfstandig regisseur voor televisiestations als Canvas en tvbrussel en maakte ook reclamefilmpjes voor MCM. Zijn kompaan Werner De Jonge woont eveneens in Brussel en werkt in een jeanswinkel in de Nieuwstraat. Als merchandising designer bepaalt hij de uitstraling van de etalages. Momenteel zijn de jonge cineasten druk in de weer met de montage. De film moet normaal gesproken klaar zijn in oktober.