Brabantse retro muurreclame kandidaat voor Vlaamse Monumentenprijs

Vandaag vrijdag weten we of de Brabantse laureaat vzw De Muren Spreken de Vlaamse Monumentenprijs 2014 gewonnen heeft. We haasten ons op een rondrit langs reclamemuurschilderingen in Vlaams-Brabant en Brussel voor ze helemaal vervagen of verdwijnen achter een nieuwe gevelsteen.

A chteraffer kunnen de Walckiersstraat in Evere en de Delleputstraat in Halle niet zijn: de reclameboodschappen op de muren daar waren bestemd voor de treinreizigers. Ze getuigen van een tijd waarin reclames nog jaren meegingen.

Typisch was de erg resistente verf, al is dat na zes tot tien decennia natuurlijk relatief. De vzw De Muren Spreken heeft zich het lot van deze muren aangetrokken. Ze zetelt in Steenhuffel (Londerzeel), maar heel Vlaanderen is haar werkterrein en, zo zegt voorzitter Edwin Deschepper:

“We wensen niets liever dan dat er een tweetalige kern in Brussel gevonden wordt om het initiatief mee te dragen en informatie uit te wisselen. Er is in Brussel trouwens een grotere bereidheid om muurschilderingen te respecteren, de traditie van de stripmuren zal daar niet vreemd aan zijn. Enkele muurschilderingen werden reeds in 2004 geklasseerd onder impuls van toenmalig staatssecretaris voor Monumenten en Landschappen Willem Draps.”

Momenteel werkt de vzw samen met de heel actieve Nederlandse vereniging Tekens aan de wand die een of twee restauraties per jaar aanpakt, en al eens ‘dode’ muurreclames, die nog alleen op oude postkaarten bestaan, opnieuw schildert.

Olijfje
Op een wachtmuur in de Stationsstraat in Londerzeel orakelt een breder-dan-life Olijfje: “Kookt electrisch”. Een reclamebord dat achteloos was aangebracht over het hoofd van het strippersonage deed Edwin Deschepper steigeren en hij begon in 2010 een actie om deze muur te vrijwaren.

Zijn comité kwam erachter dat ENB (Electriciteit Noord België), voorloper van Electrabel-Eandis, de opdrachtgever was. In die tijd waren heel wat huizen in Londerzeel nog niet aangesloten op het verlichtingsnet en daar moest publiciteit voor het elektrische fornuis verandering in brengen.

Ook de drie cijfers van het telefoonnummer hielpen bij de datering - 1938 - want een jaar later waren er al vijf cijfers nodig om alle abonnees van de regio Mechelen te bedienen. Zeldzaam is dat ook de schilder, Jan Stroobants, gekend is. Hij was een amateurschilder die kopieën maakte van oude meesters en een bewonderaar van Popeye. Auteur Annelies Verbeke herinnert zich uit haar kindertijd dat het hoofd van Olijfje het mikpunt was tijdens balspelletjes.

Eerste verwezenlijking van de actiegroep was dat de gemeente besloot de muurschildering als dorpsgezicht te erkennen. Ruchtbaarheid kwam er dankzij het Radio 1-programma Peeters en Pichal dat ook de reclamemuurschildering van de erg vervaagde maar ooit verleidelijke Cigarettes Marouf aan het Gentse Sint-Pietersstation onder de aandacht bracht. Norbert Poulain had er in het tijdschrift Interbellum al uitgebreid onderzoek naar gedaan.

Het Londerzeelse actiecomité mondde uit in de vzw De Muren Spreken, die intussen de waardevolle exemplaren oplijst, waarvan een selectie is opgenomen in de Inventaris Onroerend Erfgoed. Ook dient de vzw aanvragen in om bepaalde reclamemuurschilderingen te laten beschermen.

Olijfje en Marouf zitten al in de fase van de voorlopige bescherming. Verder werden er dossiers ingediend voor de muurreclames voor Minerva in Vilvoorde en BP Motor Spirit in Aalst en Dendermonde. “Onze criteria om een bescherming te vragen zijn esthetiek, of de muur kleur brengt in de wijk, en de aanwezigheid van een lokaal draagvlak, nodig om ook maar iets in gang te doen schieten,” zegt Deschepper.

Als Olijfje definitief beschermd is, kan gedacht worden aan restauratie of simpelweg bescherming tegen regen en vervuiling: “Dat hoeft geen herschildering te zijn: zeker in het zwart mogen de voegen erdoor komen. In Dendermonde is de BP-muurreclame des te meer bedreigd, want het gemeentebestuur keurde de plannen voor een aanbouw tegen de muur goed. BP (British Petroleum) was niet geïnteresseerd om de muren te sponsoren omdat ze geen benzine meer verkoopt. Voor dergelijke gevallen zou het prijzengeld van de Monumentenprijs (12.500 euro) erg welkom zijn als een soort rollend kapitaal, want vooraleer je subsidies krijgt, moet je eerst zelf geld uitgeven.”

Wereldtentoonstelling
In een mooi gepatineerd groen wordt in de Jules Sermonstraat in Sint-Pieters-Leeuw Vigor-zeep aangeprezen. Omdat Vigor, dat nu een van de vele merken van de zeepverdeler voor België is, economisch nog bestaat, kan Monumentenzorg hier niet subsidiëren. Maar ook deze onderneming is niet geïnteresseerd in een restauratie.

In de Delleputstraat in Buizingen (Halle) zijn er twee reclamemuren terug te vinden. De muur waar verflagen van verschillende reclameboodschappen doorkomen, wat een waterverfeffect geeft, zal volgens de buurman achter een nieuwe gevelsteen verdwijnen. Deschepper, die er trouwens een gewoonte van zal maken om aan alle huizen met een muurschildering aan te bellen, maakt foto’s om ze te bewaren. De andere muur in de Delleputstraat is exclusief voor een reclame voor de Brusselse Wereldtentoonstelling van 1910.

Bij de reclamemuur van Minerva op de Mechelsesteenweg in Vilvoorde vertelt Deschepper: “Deze publiciteit voor de luxeauto Minerva dateert waarschijnlijk uit de jaren 1920, in 1934 is het (fiets)merk gestopt met de productie van auto’s. Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren er een zes- tot achttal bankiers en baronnen die hun auto lieten ombouwen tot automitrailleuses, die aan de Antwerpse fortengordel zeer effectief waren tegen de Duitse troepen. Ze gingen ook mee naar de IJzer, waar het pantserkorps verder ook bestond uit Renaults met een Minerva-motor, maar in de loopgrachten hadden deze wagens natuurlijk geen nut.”

In de bibliotheek van Vilvoorde loopt er tot 9 oktober een tentoonstelling over Minerva en muurschilderingen, gekoppeld aan een voordracht in CC Bolwerk door de auteurs van Reizigers door de Grote Oorlog. De odyssee van een Belgisch pantserkorps 1915-1918.

Bommenwerpers
Het is wat zoeken naar de reclamemuur in de Walckiersstraat in Evere die doodloopt op ‘t Moeraske en het spoor. In het begin van de jaren 1940, de periode waaruit de muurschildering dateert, werd er ook in de bioscoop reclame gemaakt om je te verzekeren tegen oorlogsschade: “RGT Risques de guerre”.

Patrick Wouters van de erfgoedvereniging Brusselfabriek is fan: “Omdat het product waarvoor reclame gemaakt wordt dikwijls verdwenen is, kan ik gewoon smullen van het grafische aspect van oude reclamemuren, zonder gestoord te worden door de commerciële boodschap. De oude belettering is op zich vaak al de moeite waard. Hier hou ik ook van het silhouet van de drie bommenwerpers, en de ironie van de nabijheid van het rangeerstation van Schaarbeek, groot doelwit van de luchtbombardementen in 1944.”

Het historische, sociale en esthetische aspect van de muurschildering stond voor Draps niet ter discussie, vooral ook omdat het dorpscentrum van Evere en een deel van de Schaarbeekse Helmetwijk door de bombardementen weggeveegd werden.

Een andere geklasseerde muurschildering (zie hiervoor ook momument.irisnet.be) prijst Shampooing Sano en L’Alsacienne Teintures Tissus aan in de Georges-Henrilaan in Sint-Lambrechts-Woluwe. Visueel gebeurt er wat: een haarbos die gewassen wordt, de stoffen die uitgespreid worden.

Je kan ook veel voorbeelden vinden via de website Brussels Walls van de Brusselse graficus Marc Thomasset, al dateert de laatste vondst al van een jaar geleden en geeft hij geregeld aan dat de muurschildering intussen al achter een nieuwbouw verdween.

Maar een simpele wandeling levert altijd verrassingen op. In de Hoogstraat een muurreclame voor zeep en aan het Vossenplein een voor onder andere Martini. In de Blaesstraat grijpt Bonom in op een onleesbaar geworden reclamemuur.

Wie de spoorlijn in Etterbeek passeert, leest dan weer “Ovomaltine donne des forces/geeft u kracht”. In de Brusselse Groendreef is de reclame voor Spa Monopole bijna onzichtbaar, voor het Spa-blauw moet je - voorlopig - in Nossegem zijn, waar de reclamemuur weer blootligt nadat een auto tegen de nieuwe gevelsteen is gereden.