'60 procent van de huidblekende cosmetica gevaarlijk'

Groene uitslag krijg je ervan, of zwarte lippen. Over de bijwerkingen van huidblekende producten doen spookverhalen de ronde. Van douchegel tot huidcrème, van 5 tot 50 euro, het aanbod is eindeloos in de winkels in Matonge. Brussel Deze Week ging op zoek naar het verhaal achter deze ‘crème éclaircissante’.

T ien uur ’s ochtends, een doordeweekse dag. De Waversesteenweg ligt er verlaten bij: de meeste winkels zijn nog gesloten. Bernadette leunt tegen een muur. Ze kent de producten, maar gebruikt ze zelf niet. “Ik heb er nooit van gehouden, het dient nergens toe. Ik ben trots op de kleur die God me gegeven heeft.”

Volle rekken
Toch doet het enorme gamma van huidblekende producten in Matonge vermoeden dat er mensen zijn die daar anders over denken. De gebruikers zijn van alle leeftijden, en ook mannen gebruiken crème éclaircissante, vangen we al snel op.

Halverwege de Waversesteenweg stappen we een grote winkel vol haar- en huidproducten binnen. De hair extensions hangen achterin de winkel, de schappen met crèmes voorin. Fair & White, Nutriclair, Maxi White, White Essence, het zijn maar enkele van de opschriften van de kleurrijke en veelbelovende tubes en potjes. Ze adverteren met natuurlijke ingrediënten zoals wortelextract of kokosmelk. Of ze ook werken? “C’est du marketing, c’est tout,” zo scheept een verkoopster ons af. Meer kan of wil ze niet over de effecten vertellen.

Volgens Mohammed, eigenaar van een aanpalende cosmeticawinkel, zijn sommige crèmes wél effectief, maar niet zo krachtig meer als vroeger. Vanwege de controles zijn veel producten uit de handel gehaald. Dat bevestigt ook verkoper Jonathan: “Mensen vragen nog wel naar de producten van vroeger, maar die verkopen we niet meer.”

Sinds de dienst Volksgezondheid controles uitvoert, zijn veel illegale producten inderdaad niet langer beschikbaar. Eén à twee keer per jaar worden de meer exotische winkels van Brussel geïnspecteerd.

“Denk aan nachtwinkels, kapsalons, maar ook kruidenierszaken en textielwinkels,” zegt Els Vrindts van Volksgezondheid. Ze vervolgt: “Als er schadelijke producten gevonden worden, neemt Volksgezondheid die het liefst meteen in beslag. De boete wordt per geval opnieuw ingeschat. Als de schade die een product toebrengt groot is, is de boete vaak duizend euro.”

Geneesmiddel of cosmetica?
Sinds tien jaar verbiedt de Europese Unie cosmetica die gezondheidsschade toebrengt. Hydrochinon, de werkzame stof die in veel huidblekende producten voorkwam, is naar de zwarte lijst verbannen. Hydrochinon veroorzaakt irritatie en op lange termijn verliest de huid haar elasticiteit. Op onomkeerbare wijze kan het product ook zwart-donkerbruine vlekken doen verschijnen.

“Toen bekendraakte dat producten met hydrochinon schadelijk waren, zetten fabrikanten op de verpakking ‘hydrochinon-free’,” vertelt Vrindts. “Soms zat de stof er niet in, maar soms wel. Later vervingen producenten hydrochinon door clobetasol, een hormoon met een blekend effect.”

Het hormoon clobesatol is eigenlijk bedoeld als geneesmiddel. Jeuk en huidontsteking kunnen ermee behandeld worden. Zalfjes met clobetasol zijn in de apotheek verkrijgbaar, maar worden door veel mensen gebruikt als blekende huidcrème. Wie de doktersaanwijzingen in de wind slaat, kan wel eens last krijgen van vervelende bijwerkingen.

“In eerste instantie werkt dat soort producten blekend, maar daarna kun je ook juist zwarte pigmentvlekken krijgen,” zegt Vrindts. Naast esthetische problemen kan clobetasol ook gezondheidsproblemen veroorzaken. “Het is een gevaarlijke stof, want ze maakt de huid heel dun,” legt Didier Etile van de preventieorganisatie Ethnic Cosmethic uit. “Daardoor verliest ze haar natuurlijke bescherming en kunnen mensen een verhoogde bloeddruk of diabetes krijgen.”

Ethnic Cosmethic telt vijf medewerkers. Didier Etile richtte de organisatie op in 2008. Ze werken samen met Volksgezondheid en organiseren elk jaar minstens één evenement, niet alleen in België, maar ook in Congo. Op de sensibiliseringsconferenties spreken niet alleen artsen en dermatologen, maar ook psychologen. Daarnaast organiseert Ethnic Cosmethic een missverkiezing en een make-upshow, om te laten zien dat vrouwen met hun natuurlijke huidskleur ook heel mooi zijn.

Onder de toonbank
Hoewel de gevaarlijke producten sinds de intensieve controles almaar minder zichtbaar in de winkels worden uitgestald, kan je ze wel nog vinden. “Die Extra Clair wordt onder de toonbank verkocht,” herinnert de jonge twintiger Afsa zich. “Je weet wel, dat oranje potje,” zegt ze tegen Carmelle, haar vriendin met wie ze aan het shoppen is.

Vrindts weet dat Volksgezondheid lang niet alle producten onderschept: “Soms zie je het aan de nervositeit van de verkopers dat er nog ergens een verborgen stock is. We zijn al in een winkel geweest waar de producten onderin de vriezer zaten, bij de vissen.”

“Veel illegale bleekproducten komen uit Kinshasa of Abidjan. Vorig jaar heeft de federale politie een lading onderschept die ze verdacht vond. Ze hadden hier en daar wat informatie opgepikt, en door de manier waarop over de lading werd gesproken, wisten ze dat het om een niet-conform product ging. Eerst dachten ze dat het om drugs ging, maar het bleek een scheepslading blekende producten uit Kinshasa. Die waren via Estland België binnengekomen,” zegt Vrindts.

Gêne
16 uur. Matonge is al enkele uren ontwaakt. Er heerst een chaotische drukte van mensen die hun boodschappen doen of gewoon wat aan het praten zijn op straat. Voor het overdekte winkelcentrum staan jongemannen te wachten. Op de vrouwen die binnen hun haar laten doen?

Gaël stelt zich voor als de conciërge van het gebouw. Hij troont ons mee naar één van de vele kapsalons en overlegt even met de kapster. Als hij terugkomt, schudt hij zijn hoofd. Ze gebruikt crème éclaircissante, maar schaamt zich om erover te praten.

Het overdekte winkelcentrum aan de overkant is het rustige evenbeeld van de galerij ‘van Gaël’. Het telt minder winkels en kapsalons, maar krijgt toch nog aardig wat bezoekers over de vloer. Monique bijvoorbeeld. Ze is op haar vijfentwintigste in Congo begonnen met de crèmes te gebruiken en dat heeft ze jaren volgehouden. Als een bepaalde crème uitslag veroorzaakte, probeerde ze een andere uit. Ze is gestopt toen ze merkte dat haar huid niet lichter, maar vooral veel donkerder werd. Ze spreekt er laconiek over, maar onderschat de ernst van de zaak niet: “Het schaadt de huid op de lange duur.”

Niet iedereen kan zo gemakkelijk de crèmes achterwege laten als Monique, vertelt Etile. “Als vrouwen net gestopt zijn, wordt hun wel eens gevraagd waarom ze zo donker zijn geworden. Dat maakt dat vrouwen soms opnieuw beginnen met blekende crèmes, omdat de gêne anders te groot is.” Dat bevestigen ook Afsa en Carmelle: “Vrouwen schamen zich soms om het toe te geven, ze zeggen liever dat die lichte teint hun natuurlijke huidskleur is.”

Het gaat dus om meer dan een gezondheidsrisico, vaak duikt ook een sociaal probleem op. Vrindts legt uit: “De vrouwen willen de indruk wekken dat ze van zichzelf zo bleek zijn. Ze geven liever niet toe dat ze daar een crème voor hebben gebruikt.” Maar wie, zoals Monique, een meer donkere huid krijgt, kan er niet omheen. “Sommigen raken door die zwarte plekken in het gezicht erg gegeneerd en zijn uren bezig de plekken met make-up te camoufleren,” weet Vrindts.

Bart Desmedt publiceerde in 2013 een onderzoek naar huidblekende producten voor het Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid en de VUB. Van de 161 onderschepte producten blijkt 60 procent gevaarlijke bestanddelen te bevatten. Op dit moment is Bart Desmedt bezig met de toxicologische fase van het onderzoek. Dat betekent dat hij onderzoekt in welke mate de crème in de huid dringt en in hoeverre dit schadelijk is.

Afsa en Carmelle hoeven niet overtuigd te worden, ze zweren de producten radicaal af. “Om ons heen zien we de schadelijke effecten, daarvoor hoef je niet ver te kijken. Het brandt je pigment weg,” beweert Afsa. “Je krijgt er groene vlekken van rondom je ogen,” vult Carmelle aan.

Schoonheidsideaal
De markt van huidblekende producten is erg veranderd. Steeds meer Europese merken verdringen de Afrikaanse in de rekken. Het huidige assortiment crèmes zet zijn plantaardige ingrediënten in de verf en prijst zijn voedzame werking aan.

Toch blijft een cruciaal probleem bestaan, vindt Etile. De crèmes blijven adverteren met een lichtere huid. “Ik wil dat mensen beseffen dat donker zijn niet betekent dat je ziek of abnormaal bent,” zegt Etile. Dat veel publieke figuren een vrij blanke huid hebben, of die blanker willen laten lijken, helpt ook niet.

“Vanwege een reclame van L’Oréal (in 2008, JP) is Beyoncé negatief onder de aandacht gekomen. Mensen zeiden dat ze te blank was. Haar huid was lichter gefotoshopt, haar haren geblondeerd. Daar kwamen mensen tegen in opstand. Of kijk naar Michael Jackson, die werd als zwarte geboren. Bij hem is zijn huid ook een ‘problème de mal-être’. Je kunt de wens een blekere huid te hebben bekijken op fysiek, mentaal en sociaal niveau. Michael Jackson zat letterlijk en figuurlijk niet goed in zijn vel. Je huid en je huidskleur zijn je identiteit, die moet je niet willen veranderen.”

Enige nuancering is wel op z’n plaats. We moeten volgens Afsa en Carmelle beseffen dat de vrouwen die de crèmes gebruiken niet per se een blanke huid willen, maar vooral een lichtere teint. “Blank of zwart, iedereen wil toch op een metis (mulat,red.) lijken, niet?” lachen ze.

Dat gebruikers van huidblekers niet per se een blanke kleur nastreven, beaamt ook antropologe Bambi Ceuppens. “Het lijkt me dat als niet-blanke mensen de voorkeur geven aan een lichtere huidskleur, dat niet noodzakelijk is omdat ze blank willen zijn. Net zoals de vele blanken die onder de zonnebank gaan om te bruinen eigenlijk niet bruin of zwart willen zijn.”

Vraag en aanbod
“Het probleem beperkt zich niet tot Brussel,” besluit Etile. “Over de hele wereld gebruiken mensen huidblekende producten, van Afrika over India en Pakistan tot in de Mahgreb. Overal komt dat voort uit de wens een lichtere teint te hebben. Gewoon zeggen: ‘Je moet ermee stoppen’, werkt niet, er is meer nodig.”

Extra toezicht op het vliegveld van Kinshasa bijvoorbeeld zou volgens Etile al een goede start zijn. “We organiseren zelf in oktober een sensibiliseringsconferentie in Congo, ook dat is een klein begin.”

“De handel in huidblekende producten zal pas verminderen als de klanten de producten niet meer kopen,” knikt ook Vrindts tot slot. “Alleen het besef van de klanten kan de illegale handel stuiten.”