Vioolbouwers voor het voetlicht van Koningin Elisabethwedstrijd

Geen beklijvende muziek zonder warm klinkend instrument. Daarvoor staan een tiental viool- en strijkstokateliers in Brussel garant. Een van de jongste, gespecialiseerd in de aanmaak van hedendaagse instrumenten, is Ekho nabij de Vijvers van Flagey. Met grote trom promoten ze hun nobel ambacht, voor het eerst samen met zestig Europese stiellieden en... de zegen van de prestigieuze Elisabethwedstrijd.

S tel, u speelt viool, als student of beroepsmuzikant, en u moet een instrument aankopen. Dan is de eerste keuze snel gemaakt: de Stradivarius, van het type zoals de eerste laureaat van de Elisabethwedstrijd er eentje te leen krijgt. Maar dat valt niet te betalen. En verder is de keuze zo breed als de zee diep is: van oude en historische instrumenten tot hedendaagse exemplaren van diverse snit. Dan maakt een bezoek aan een ambachtelijk atelier, als van het vijfkoppige team van Ekho, u al meer wegwijs in het kwaliteitsaanbod op de markt. BDW maakte een afspraak en zag dat het tijd vraagt. Het gamma van prijscategorieën loopt sterk uiteen. Gelukkig blijkt kiezen in de eerste plaats muziek spelen en luisteren naar de akoestiek van het instrument.

“We kunnen ons veroorloven om de muzikant een of twee violen, altviolen of cello’s te ontlenen voor een week,” begint vioolbouwster Joanne Van Borsterhout van Ekho (zie kaderstuk). “Het biedt de mogelijkheid om de klank in diverse ruimten (thuis, een zaal of kerk) te testen. Belangrijk bij het kiezen is te begrijpen wat u precies zoekt, in functie van het muziekrepertoire dat u speelt en zo. Want een instrument kan prachtig klinken in de handen van één muzikant, maar het niet ten volle tonen bij iemand anders. Ook biedt ons atelier alle tips voor een goede afstelling van het instrument. Er zijn altijd drie onderdelen nodig voor een goede klankproductie: de viool, de strijkstok en de muzikant. Ja, vergeet vooral de strijkstok niet.”

Brasil
Aan bouwmaterialen geen gebrek in het atelier. Alles wordt in ruwe materie aangekocht en door de ambachtslieden vertimmerd tot instrumenten en strijkstokken. Voor de violen, die deels uit sparrenhout en esdoorn (of al eens populier of fruitboomhout) gemaakt worden, ligt het materiaal te wachten. Ook de strijkstokbouwer komt aan zijn trekken. Victor Bernard: ”Al het hout halen we bij houtsnijders. Voor de stok komen de beste houtplankjes sinds de zeventiende eeuw uit Pernambuco (Noordoosten van Brazilië).” Bernard snijdt en schuurt de stok en gaat met een knipmes de krul bewerken. Dan nog het haarlint (150 paardenharen) en de slof in ebbenhout vervaardigen en het ding van amper 60 gram begint al ergens op te lijken. Ook een zak Bretoense zeeoren (schelpen) ligt klaar om parelmoer uit te snijden voor het delicate inlegwerk. Bernard: ”Sinds het begin van de strijkstokbouw worden dezelfde werkmaterialen en handelingen gebruikt. Ze worden van strijkstokbouwer op strijkstokbouwer overgedragen, want een strijkstokschool bestaat er niet. Om het te kunnen leren moet je meesters aanspreken. Als de vonk overslaat dragen ze met graagte hun kennis over. Zo werkt dit beroep. Voor vioolbouw echter heeft elk Europees land wel een school, met grote verschillen tussen de Italiaanse, Franse, Duitse en Engelse scholen.”

Akoestiek
Van Borsterhout dan weer: “België ligt in het midden van Europa en Brussel is bekend om zijn specialisten in vioolbouw, ook al is het excentrieke verschil in bouwstijlen te meten in millimeters. Een blauwe viool ga je niet vinden. Ons atelier is gespecialiseerd in de promotie van hedendaagse instrumenten. Alle ateliers werken rond restauratie, herstel, bouw en verkoop. Maar daar waar bijvoorbeeld het Maison Bernard zich toespitst op oude instrumenten, is Ekho enkel bezig met wat levende bouwers produceren.” In de voorkamer van het atelier worden die hedendaagse bouwers tentoongesteld, aan de hand van hun diverse modellen.

Vaak moeten muzikanten, studenten of oudere musici, ver tot in het buitenland op zoek naar instrumentenbouwers. In dit atelier kunnen ze op één plek talloze instrumenten uit Europa zien, voelen en vooral uitproberen. Want het is vooral de klank die van tel is, afgaand op het repertoire dat de muzikant speelt. In het atelier kan de akoestiek van een heel gamma violen, altviolen en cello’s vergeleken worden. “Het biedt toch al een hele waaier aan mogelijkheden die de muzikant met nieuwe instrumenten kan ontdekken,” stelt Joanne Van Borsterhout. “Het is pas na de zoektocht van wat het beste bij u past, dat u met overgave muziek kan spelen. Sinds vijf jaar bouwen we intense relaties op met docenten in de conservatoria van Namen, Luik, Bergen en Brussel. Dat gaat van tijdelijke tentoonstellingen van instrumenten (in Namen) tot een concert met hedendaagse instrumenten, die vooraf door de professoren zijn uitgezocht (in Mons), Het biedt nieuwe mogelijkheden, voor de promotie van onze bouwers.”

Malibran
Kers op de taart wordt een eerste samenwerking met de Koningin Elisabethwedstrijd voor Viool 2015. Tijdens het concours wordt in het Flageygebouw de historische en didactische expositie uitgestald Les trésors de la lutherie et de l’archéterie belge, met instrumenten die vorige eeuwen in Belgiê werden vervaardigd. Daarvoor zorgen de Brusselse vioolbouwateliers van Jan Strick en Pierre Guillaume. In Flagey is ook een fototentoonstelling over het bouwproces van snaarinstrumenten te zien. Parallel aan deze expositie tonen ruim zestig internationale viool- en strijkstokbouwers hun werk in een open ontmoetingstentoonstelling in het Wijkhuis Malibran (zie onderste kaderstuk). Daarvoor nodigde Ekho de Duitse ambachtengenootschap Klanggestalten uit, dat een 25-tal vioolbouwers groepeert. Samen met het Belgische LABC (Lutherie et Archéterie Belge Contemporaine) geven ze hun geheimen prijs. Komt dat zien en horen!

ATELIER EKHO

Het atelier Ekho bij de Vijvers van Elsene is een tiental jaar geleden ontstaan als Atelier Flagey, en opgericht door de Ierse cellist Robert Pierce en de Fransman Blaise Emmelin die strijkstokbouwers werden. Pierce liet hiervoor zijn job bij het Nationaal Orkest van Ierland in 1984 staan. Na New-York en Parijs strandde hij twintig jaar terug in Brussel en behaalde talloze internationale prijzen met zijn strijkstokken. Een jonge garde gepassioneerde viool- en strijkstokbouwers heeft zich intussen verenigd in het atelier, herdoopt tot Ekho. De Fransman Victor Bernard (°1985) is één van hen. Hij studeerde in de vioolbouwschool van Newark af in 2008 en vervoegde eerst het Brusselse vioolatelier Maison Bernard. Sinds 2014 zit hij bij het Ekho-atelier rond Blaise Emmelin (Pierce ging met pensioen), samen met de Belgische vioolbouwsters Joanne Van Borsterhout en Catherine Janssens en de Franse strijkstokbouwer Daoudi Hassoun.