Vardan Hovanissian en Emre Gültekin herdenken Armeense genocide

Honderd jaar na de start van de Armeense genocide brengen de Armeniër Vardan Hovanissian en de Turkse Belg Emre Gültekin een album uit dat dit tragische evenement herdenkt. Maar Adana is veel meer dan politiek, het is vooral een ontmoeting tussen twee klasbakken die gewoon heel mooie muziek willen maken. Op vrijdag 17 april wordt het album voorgesteld bij Muziekpublique.

Emre Gültekin is in La Louvière geboren en is zoon van de grote Turkse zanger en saz-speler Lütfü Gültekin die naar België gekomen was om in de mijnen te werken. Vardan Hovanissian is twintig jaar geleden uit Armenië in Brussel terechtgekomen op uitnodiging van een bevriende muzikant. Hun levensloop is erg verschillend, maar allebei zijn ze sterk gebonden aan de muzikale traditie van hun land. Twee landen, Armenië en Turkije, die een loodzware geschiedenis delen, een trauma dat nog niet verwerkt is.

De herdenking van de genocide die honderd jaar geleden een goed miljoen Armeniërs het leven kostte, is evenwel niet de aanleiding voor deze samenwerking. Het idee kwam van Peter Van Rompuy, directeur van Muziekpublique. “Peter spoorde ons aan om samen een album op te nemen. Hij was erg betrokken, gaf raad bij het uitpluizen van het repertorium, we kregen toegang tot de zaal van Muziekpublique en de rest van het team was ook erg betrokken. Het was echt teamwork,” zegt Emre Gültekin.

Uniek
Hovanissian en Gültekin stonden al vaker samen op het podium. Dat begon zo’n vijftien jaar geleden toen Gültekin vernam dat er in Brussel een duduk-speler was, een traditionele Armeense dubbelrietblazer. “Dat is zeer zeldzaam in Brussel, ik heb meteen aan mijn vader voorgesteld om met hem te werken,” zegt Gültekin. “We stonden al vaak samen op het podium, in trio met Lütfü Gültekin en met Blindnote,” vult Vardan Hovanissian aan.

Blindnote is eveneens een project van Muziekpublique op initiatief van Van Rompuy met naast Hovanissian en Gültekin muzikanten uit Mexico, Senegal, België en Madagascar. Hij zag dat de combinatie duduk en saz wonderen deed. “Het is in de Turkse en de Armeense cultuur gebruikelijk om een snaarinstrument naast een houtblazer te zetten, maar de combinatie duduk en saz, dat deed niemand ons voor,” zegt Gültekin. “Dat heeft uiteraard te maken met de moeilijke verstandhouding tussen Turken en Armeniërs. Nochtans passen deze instrumenten wonderwel samen,” vult Hovanissian aan.

“Bij ons speelt nationaliteit geen rol,” zegt Gültekin. “Wij zijn eerst en vooral vrienden die graag samen muziek maken en die ook graag buiten de gebaande paden treden. Maar toch, zonder Peter was dit album er nooit van gekomen. We zouden elk aan onze kant muziek blijven maken en af en toe samen iets doen, maar nooit samen een album opnemen.”

De Armeense genocide blijft een delicaat thema in Turkije, zelfs honderd jaar na de feiten. “In intellectuele milieus tracht men het thema bespreekbaar te maken en Erdogan (de Turkse president, BT) heeft een tijdje geleden deze dramatische gebeurtenis erkend, maar het blijft taboe om het woord genocide in de mond te nemen aangezien dat verboden is door de wet,” zegt Gültekin.

In een wereldstad als Brussel wegen problemen in het thuisland vaak door in het stedelijk weefsel. Hier leven naar schatting 10.000 Armeniërs en over de banden tussen hen en de Turken zijn beide muzikanten het eens: “Turken blijven onder Turken, Armeniërs onder Armeniërs. Er is geen vermenging. Binnen enkele eeuwen misschien...” ironiseert Gültekin de situatie. “Ze zullen sneller banden smeden met Europeanen.”

Verzoening onder buren
Het onderwerp is ook bij ons zo delicaat dat er voor de cd-voorstelling in Gent aan de muzikanten gevraagd werd niet te diep in te gaan op de genocide, om de grote Turkse gemeenschap niet tegen de borst te stuiten. “Wij willen met onze muziek net bruggen bouwen tussen beide gemeenschappen,” zegt Hovanissian. “Wij zijn buren, we kunnen de geografische ligging van onze landen niet zomaar aanpassen. We moeten dus een manier vinden om samen te leven. De oplossing zal er niet via de politici komen, die zetten al te vaak aan tot haat en oorlog. Volgens mij is verzoening via muziek, sport, literatuur en dialoog wel mogelijk. Als Emre en ik bevriend kunnen zijn, dan kunnen andere Armeniërs en Turken dat ook.”

“Onze politici vervallen maar al te makkelijk in nationalisme, waardoor de grenzen nog steeds gesloten zijn,” voegt Gültekin aan. “Nochtans zie ik echt niet zoveel verschil tussen een Griek, een Turk en een Armeniër.”

Al was de genocide niet de aanleiding van deze samenwerking, ze is wel het centrale thema van het album. Adana is naast de naam van het album ook de Turkse stad waar de genocide honderd jaar geleden van start ging. Het was de brandhaard van de volkerenmoord. “Wij dromen van een nieuw Adana, waar Armeniërs en Turken opnieuw vreedzaam samenleven,” zegt Hovanissian. “Wij grijpen de herdenking van de genocide aan om een album te maken dat deze vreselijke gebeurtenis herdenkt. Zodat er in de eenentwintigste eeuw geen genocides meer zijn.”

Nostalgie
Op het album staat een mix van traditionele Armeense nummers en eigen composities van zowel Emre als Lütfü Gültekin. Een echte fusie van de Armeense en Turkse traditie is het niet geworden, al hebben de muzikanten wel samen aan de arrangementen gewerkt. “Er is een Turks nummer waarop Vardan met zijn duduk op traditioneel Armeense wijze improviseert,” zegt Gültekin. “En Emre zingt in het Armeens op twee tracks, dat is toch wel moedig,” vult Hovanissian aan, wijzend op de mogelijkheid dat een deel van de Turkse gemeenschap daar niet al te verheugd mee zal zijn. “Het is de eerste keer dat ik in het Armeens zich. Voor de uitspraak heb ik in Vardan natuurlijk een fantastische coach,” zegt Gültekin, die zelf geen Armeens spreekt.

De muziek op Adana is eerder triest en nostalgisch, aangezien het over een tragische gebeurtenis gaat, maar ook door de klankkleur van de instrumenten. De duduk is een dubbelrietblazer die deel uitmaakt van het werelderfgoed van Unesco en bekend werd dankzij Peter Gabriels track voor de film The Gladiator. “Het heeft een melancholische sound, zacht en triest, een beetje te vergelijken met de cello en zelfs met de menselijke stem,” zegt Hovanissian, die op het album ook de bergfluit chvi speelt.

De saz is een Centraal-Aziatische luit. “Het instrument is niet gestandaardiseerd, ik heb er thuis wel dertig staan die allemaal verschillen wat betreft vorm, formaat, afstemming en soort koorden,” zegt Gültekin. “Ik speel daarnaast ook tanbur, een geraffineerde versie van de saz die aan het Turkse hof ontwikkeld is om klassieke Ottomaanse muziek te maken.” Op sommige nummers worden de twee bijgestaan door contrabassist Joris Vanvinckenroye en percussionist Simon Leleux.

Adana komt op 17 april uit op het label van Muziekpublique, dat momenteel aan het onderhandelen is met een Turks label om het album ook daar uit te brengen. En als het van de muzikanten afhangt, volgt er ook een tournee in Turkije en Armenië.

Cd-voorstelling

data: 17/04, 20.00

tickets: 8, 12 of 14 euro

waar: Muziekpublique, Elsene.