Ubu and the Truth Commission: geen exclusief Zuid-Afrikaans verhaal

Het Zuid-Afrikaanse gezelschap Handspring Puppet Company geniet internationale erkenning mede dankzij de indringende beeldtaal van gastregisseur William Kentridge. Zijn unieke samenspel van levensgrote poppen, animatiefilm, acteurs en muziek typeert ook de voorstelling ‘Ubu and the Truth Commission’. Niet te missen!

Die productie, gemaakt in 1997, is gebaseerd op het legendarische dadaïstische toneelstuk ‘Ubu Roi’ van Alfred Jarry, én op getuigenissen van de Waarheids- en Verzoeningscommissie. Die laatste leidde een onderzoek naar de schending van de mensenrechten tijdens het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime. De hoorzittingen van die commissie waren van tweeërlei aard: enerzijds de getuigenissen van de slachtoffers en hun families, anderzijds de bekentenissen van de daders, de beruchte amnestie-hoorzittingen. Want o wrede ironie, hoe meer bewijzen men kon aandragen voor de gepleegde gruweldaden, des te meer kans men maakte op verleende amnestie.

“Ik herinner me nog goed wat voor een heftige gemengde gevoelens die commissie teweegbracht bij de bevolking” zo vertelt artistiek leider/regisseuse Janni Younge, die nu de herneming van Kentridges voorstelling in goeie banen leidt. ”Het was een keuze die Zuid-Afrika toen heeft gemaakt, namelijk om zoveel mogelijk informatie aan het licht te brengen in de hoop een vorm van nationale verzoening te bereiken. Maar dat impliceerde ook dat mensen die verschrikkelijke misdaden hadden gepleegd niet vervolgd werden, en ‘s anderendaags bij wijze van spreken gewoon verder gingen met hun luxueuze leventje. Dat liet een wrange nasmaak. Tegelijk is dat - vrees ik- een universeel fenomeen: kijk maar naar de bankdirecteurs die ons dezer dagen in een economische crisis hebben gestort. Hoevelen onder hen hebben werkelijk verantwoording moeten afleggen voor hun daden?

Waarom hebben jullie het materiaal van de Waarheidscommissie verweven met het satirische toneelstuk ‘Ubu Roi’ uit 1896?
Janni Younge (J.Y): Goeie vraag. Ik was niet betrokken bij het eerste creatieproces, maar heb begrepen dat William (Kentridge) op een gegeven moment uit tijdsgebrek twee afzonderlijk lopende projecten bij mekaar bracht, met deze productie dus als resultaat! Het bleek een “match made in heaven”. Je hebt dat larger-than-life personage van Ubu die een flamboyante, burleske, machtswellustige tiran is aan de ene kant. En aan de andere kant heb je die bijzonder fragiele, hartverscheurende getuigenissen van de Waarheidscommissie, die we echt letterlijk hebben overgenomen. Beide polen zetten mekaar door het contrast in een scherper perspectief, ze versterken mekaar.

In de oorspronkelijke Ubu Roi draait het vooral om twee personages, Père en Mère Ubu, allebei extreem hongerig naar macht. Hebben jullie de originele verhaallijn gerespecteerd?
J.Y: Grotendeels ja, al is het stuk wel herschreven door Jane Taylor. De stuwende kracht van de productie is zeker het verhaal, en dan vooral de ontwikkeling van Pa Ubu, die ongetwijfeld een gore smeerlap is maar waar je ook op een vreemde manier kan mee meevoelen. Je maakt een soort reis door samen met hem. Interessant is ook dat Kentridge bij de creatie al een zwarte actrice had gecast voor Ma Ubu, wat toen - zo vlak na de Apartheid - op zich een statement was. Nu, twintig jaar later, blijkt dat ook op een andere manier visionair geweest: het personage van Ma Ubu is zeer materialistisch ingesteld, waarin je een echo kan lezen van de huidige spanningen in Zuid-Afrika. Dat is ook één van de redenen waarom de herneming vandaag zo pertinent blijkt.

Jullie werk is natuurlijk ook erg gekend omwille van het sublieme spel met poppen. Wat is hun rol in deze productie?
J.Y: De poppen representeren vooral de slachtoffers die zijn komen getuigen op de Waarheidscommissie, en dat was een bewuste artistieke keuze. Door hun gestileerde vorm zijn zij duidelijk een ‘plaatsvervanger’ voor een reëel persoon, iets wat je bij live-acteurs veel minder zou hebben gevoeld. Daardoor krijg je als toeschouwer ook meer vrijheid qua interpretatie. De poppen worden ook zichtbaar ‘gemanipuleerd’ door de poppenspelers, en dat voegt nog een extra dimensie toe. Op de Waarheidscommissie waren de getuigen steeds geflankeerd door ‘comforters’, twee mensen die hen moesten bijstaan als het hen emotioneel te zwaar werd. In Zuid-Afrika ziet het publiek de poppenspelers dus ook vaak als ‘comforters’ die de getuigen niet alleen ondersteunen maar ook letterlijk terug tot leven brengen. En meer algemeen, als medemensen die aandacht hebben voor hen, naar hen willen luisteren.

‘Ubu and the Truth Commission’ wordt beschouwd als jullie meest politieke productie. Is het een waarschuwing voor de gevolgen van een bewind gebaseerd op racisme?
J.Y.: (denkt na) Nee, het is toch breder dan dat. Het gaat eerder over de schending van mensenrechten in het algemeen, waar racisme een veruiterlijking van kan zijn. Dit is geen typisch of exclusief Zuid-Afrikaans verhaal. ‘Ubu’ wil - onder meer - aan het denken zetten over machtsmisbruik tout court, en over de mechanismen die aan de basis liggen van wat mensen mekaar kunnen aandoen.

BIO: William Kentridge: all round–artiest op zeldzame hoogte

Kentridge (°1955, Johannesburg) is de zoon van twee anti-apartheidsadvocaten. Na zijn studies Politieke en Afrikaanse Wetenschap ging hij in de jaren ’70 mime studeren bij Jacques Lecoq in Parijs. Terug in Johannesburg werkte Kentridge onder meer voor televisie, cinema en theater.

Bij Handspring Puppet Company maakte hij tijdens de jaren ’90 meerdere gesmaakte voorstellingen, zoals Woyzeck on the Highveld, Faustus in Africa en Ubu & the Truth Commission.

Kentridges grote liefde is tekenen: hij benadert film, theater en opera doorgaans als een uitvergrote vorm van die artistieke expressie. Vandaag heeft hij zich ontwikkeld tot een groot multitalent: animatiefilm, tapijtweefkunst, set design, video-installaties, schaduwtheater, sculpturen … Kentridge wordt aanzien als één van ‘swerelds meest toonaangevende hedendaagse kunstenaars. De laatste jaren maakte hij ook enkele opmerkelijke opera-ensceneringen, zoals ‘De Toverfluit’ (2005) van W.A. Mozart, in opdracht van de Munt, en ‘De Neus’ (2010) van Sjostakovitsch voor de MET in New York.

11 > 13/12, 20.30, €16/18