Remah Jabr: tussen messen en courgetten

Oké, niet overal worden huismoeders met messteken om het leven gebracht omdat ze aanpappen met de vijand. Toch wil de Palestijnse Remah Jabr in High heels and stuffed zucchini vooral een verhaal met universele draagkracht vertellen.

Remah Jabr is afkomstig uit de stad Nabloes op de Westelijke Jordaanoever. Via een schrijfworkshop in Ramallah kwam ze terecht bij het project dat de KVS in Palestina opzette samen met de A.M. Qattan Foundation. Zo speelde ze in de productie Keffiyeh/Made in China, waarna ze een regie-opleiding volgde aan het RITS (intussen het RITCS). Op korte tijd maakte Jabr in België de voorstellingen Two ladybugs en The prisoner. Recent ging op het Moussem-festival High heels and stuffed zucchini in première, met Greet Jacobs, Cédric Coomans, Greg Timmermans, Sofie Decleir en Youri Dirkx als acteurs. Jabr schreef en regisseerde het stuk, waarvoor ze andermaal putte uit het reservoir van extreme verhalen dat het geplaagde Palestina ook is.

"Dit stuk is gebaseerd op een gebeurtenis in de wijk in Nabloes waar ik woonde toen ik klein was," vertelt Remah Jabr. "Daar werd een buurvrouw die collaboreerde met het Israëlische leger vermoord. Haar dochter zat bij mij op school. Het stuk gaat over hun gezin, maar bevat natuurlijk ook veel fictie. De centrale kwestie gaat over de begrafenis van de vrouw. Er is wel een familiegraf, maar haar eigen moeder wil niet dat de vrouw daarin terechtkomt. Terwijl ze proberen een oplossing te vinden, ontspint zich een discussie tussen de vier hoofdpersonages: de vrouw die als een geest bij haar lijk verschijnt, haar echtgenoot, haar dochter en haar minnaar, die behoort tot de oorspronkelijk Palestijnse religieuze minderheid van de druzen en dus Arabisch spreekt, maar die dient als soldaat in het Israëlische leger. Toen de intifada begon en rondom hen mensen werden vermoord, zagen de bewoners uit de buurt zo'n man niet graag in hun wijk rondlopen. Dat de vermoorde vrouw met hem in contact stond, veroorzaakte een schandaal en lokte de moord uit. Ik beschrijf vooral de nasleep waarin iedereen de zaak probeert te duwen in de richting die hem of haar het beste uitkomt. De dochter wil dat er een einde komt aan de historie en dat haar moeder op een deftige plaats begraven wordt. Maar dan vooral omdat ze erg inzit met haar imago en omdat ze ervandoor wil met haar eigen liefje. De minnaar van de moeder zoekt een praktische oplossing, want hij is nu verliefd op de dochter. De vader is wanhopig en trekt zich van de zaak niets aan omdat hij gewoon wil drinken en roken. De moeder zit daartussenin en probeert zich te verdedigen."

Dat gezinnetje zou eigenlijk evengoed een Belgisch gezinnetje kunnen zijn.
Remah Jabr: Ja. Het stuk speelt zich duidelijk af in Palestina, maar ik wilde het universeler maken. Soortgelijke familieconflicten speelden zich ook af in de Tweede Wereldoorlog en nog altijd overal waar oorlog woedt. Het is ook geen politiek stuk. Het conflict gaat over liefde, geld, de relatie tussen een ouder wordende moeder en haar jonge dochter. Ik vind het trouwens niet slecht dat het om Palestijnen gaat die allemaal op hun manier fucked up zijn.

In de stukken die je tot dusver hebt gemaakt, plaats je mensen wel in extreme situaties die wij ons in Europa nauwelijks kunnen voorstellen.
Jabr: Maar ook voor mij zijn dat nog altijd extreme situaties, hoor. Daarom zijn ze me ook bijgebleven. Elke keer als ik later het huis van dat gezin voorbijliep, moest ik aan het voorval terugdenken. Toen mijn moeder en ik een keer kippen gingen kopen na de avondklok, moesten we op de loop voor Israëlische soldaten. Toen lieten de dochters van de vermoorde moeder ons binnen om te schuilen en ons water te geven. Ik vroeg me toen af of ik dat water wel mocht aannemen van die zogenaamde collaborateurs. Ik weet nog hoe ik hen aankeek in de hoop een oordeel te kunnen vellen. Ik wist ook niet of de moeder mensen in de gevangenis had doen belanden of niet.
Het verschil tussen de manier waarop men met de moeder heeft afgerekend en daarna met de rest van het gezin omging was in ieder geval schizofreen. Het gezin werd niet geboycot. Mijn tante zond hen zelfs eten omdat ze arm waren nadat de moeder was gestorven. Maar ik was ongelukkig over de manier waarop de moeder was gedood. Ze is niet eens doodgeschoten maar met messteken omgebracht. Dat heb ik natuurlijk niet zelf gezien, maar ik verbeeldde het me wel op basis van wat de mensen allemaal vertelden. In die verhalen passen ook de gevulde courgettes: het lievelingseten van de dochter dat de moeder aan het klaarmaken zou zijn geweest toen ze werd aangevallen. Door de schermutselingen zou het huis vol met courgette gelegen hebben.

De personages illustreren dat wat mensen allemaal vinden en zeggen over een bepaalde zaak vooral is ingegeven door hun eigen situatie, hun eigen belangen, verlangens en ambities.
Jabr: En zo ontstaan de leugens die het verhaal vertroebelen. De personages zeggen elkaar voortdurend dat ze niet mogen liegen, maar ik wil met het stuk duidelijk maken dat je nooit zal weten wie liegt en wie de waarheid zegt. Hetzelfde ervoer ik toen ik tijdens de voorbereiding mensen probeerde te spreken over de zaak. Veel getuigen zijn gestorven in de tweede intifada of in de gevangenis beland. De dochters proberen te bereiken, werd me afgeraden omdat het me in de problemen zou kunnen brengen. Maar de mensen die ik wel sprak, zeiden ook maar van alles zonder er echt iets vanaf te weten. Sommigen meenden te weten dat de moeder alleen maar verliefd was op die soldaat, anderen wisten zeker dat ze Palestijnen heeft verraden en zo een aantal doden op haar geweten had.

Je hebt het stuk niet alleen geschreven maar ook geregisseerd.
Jabr: En dat was het moeilijke deel. (Lacht) Ik heb de tekst oorspronkelijk in het Arabisch geschreven. Die tekst moest eerst vertaald worden naar het Engels en daarna naar het Nederlands. Maar ook die vertaling moest dan nog aangepast worden aan de spreektaal van de acteurs, terwijl ikzelf eigenlijk ook nog aanpassingen wilde doen en nog niet zo'n zicht had op hoe ik de tekst naar de scène wilde brengen. We hadden gewoon veel te weinig tijd, en mijn onervarenheid heeft natuurlijk niet geholpen.

Toch word je verondersteld om hier wat reclame te maken voor je stuk.
Jabr: (Onverstoord) De acteurs zijn heel goed en we hebben allemaal ons best gedaan. We hadden gewoon weinig gelegenheid om alles goed door te praten. Er waren ook nog veel vragen van de acteurs over de tekst, over wat ik in gedachten had toen ik bepaalde passages schreef. Ze benaderden me meer als schrijver dan als regisseur. En als het over Israël en Palestina gaat, dan kijken mensen plots ook op een heel specifieke manier naar de zaak. Dan is de tekst niet meer de tekst. De verleiding om alles te politiseren is groot en het algemeen menselijke aspect dreigt wat ondergesneeuwd te raken.

Is dat iets wat je in het algemeen vaak ervaren hebt in België?
Jabr: (Aarzelend) Ja, toch wel. Eigenlijk bij elk project. De mensen stellen veel vragen over de situatie in Palestina. En soms ook vragen waarvan ik niet had gedacht dat ze er het antwoord niet op wisten. Iedereen weet natuurlijk dat daar een conflict aan de gang is over land, maar details die soms belangrijk zijn voor een goed begrip zijn minder gekend. Vaak moest ik kaartjes tekenen en uitleg geven bij de geografische en historische situatie.

Is dat ontmoedigend?
Jabr: Nee, want door al die vragen te beantwoorden, snap ik soms zelf ook beter waarom ik dit of dat heb geschreven.

Kom je trouwens nog regelmatig in Palestina, en denk je dat je daar wat van je ervaring naartoe kan brengen?
Jabr: Ik was er nog in de zomer en ga weer terug in oktober. In Nabloes is er helemaal geen theater en ik speel wel met het idee om daar een klein project op poten te zetten. Veel vrienden van hier vragen me ook of ze daar iets kunnen gaan doen. Ik heb onlangs een workshop met jongeren gedaan in het Balata-kamp (een permanent vluchtelingenkamp bij Nabloes waar 30.000 Palestijnen wonen, mb), en dan voel je dat de nood aan zo'n project daar hoog is. Maar fondsen en infrastructuur vinden is moeilijk, dus ik zoek eerder naar een bestaande organisatie om mee samen te werken.

High heels and stuffed zucchini

data: 29 & 30/9, 20.30

waar: KVS_BOX, Brussel-Stad