Pascale Platel: 'Er kloef op'

Pascale Platel breng je niet snel van haar à propos. Van haar theaterwerk vliegt al wel eens een hoek af, en hier en daar zit er een vreemde kronkel in. Maar aan een aparte tegenspeler als Frank Brichau van Theater Tartaar moest ze zelf toch ook even wennen. En al mee eene keer is dan ook het verhaal van een ontmoeting met het onbekende.

Theater Tartaar is een kunstenwerkplek waar een grote groep kunstenaars met en zonder verstandelijke beperking samenwerken aan allerlei projecten. Tartaar ontstond in de Lennikse deelgemeente Eizeringen als theateratelier in een zorginstelling, maar is nu een zelfstandige vzw, die vier jaar lang structureel gesubsidieerd wordt in het kader van het Vlaamse Kunstendecreet. Daardoor kan het grote publiek nu ook kennismaken met dit kleine broertje van Theater Stap.

Het eerste stuk waarmee Theater Tartaar door Vlaanderen toert, is een intieme ontmoeting tussen theatermaakster Pascale Platel en de ervaren Tartaar-acteur Frank Brichau, die behalve zijn talent ook zijn syndroom van Down en zijn autisme naar de ontmoetingsplek meebracht. "Ik mocht van Theater Tartaar kiezen of ik met één grote groep of met één persoon wilde samenwerken," zegt Pascale Platel. "Maar ik werk nogal graag een op een, dus heb ik een soort auditie gedaan en Frank gekozen. Hij is al twintig jaar acteur bij Theater Tartaar en hij ontroerde mij vanaf de eerste minuut."

Was dat de "en al mee eene keer" van de titel?
Pascale Platel: Ook, maar alles is bij Frank mee eene keer. Je kan je niet op hem voorbereiden, je kan alleen maar met hem in het moment zijn omdat hij niet in het verleden of de toekomst leeft. We hebben nu wel een stuk gemaakt, en hij kan daarvoor zaken onthouden, maar we hebben ook veel ruimte voor improvisatie gelaten. Als ik hem gewoon een vraag stel, dan zal Frank waarschijnlijk zijn gebruikelijke antwoord geven: "Ik denk het wel." Maar als ik hem in een bepaalde situatie trek, dan is hij spontaan en zit hij er altijd kloef op. Of bepaalde fragmenten in het stuk lang of kort zullen zijn, zal dus afhangen van hoe Frank het op dat moment aanvoelt. Als je hem genoeg vrijheid geeft, dan laat hij zien wat voor een voortreffelijk acteur hij is.

Zag hij jou trouwens ook meteen zitten?
Platel: Dat is een vraag waarop hij je waarschijnlijk het antwoord niet zal geven omdat hij zo niet in elkaar zit. Hij speelt sowieso graag theater en nu hebben we zeker een band. Maar het duurde wel een tijd voor we met elkaar leerden omgaan. We hebben daar bewust onze tijd voor genomen, want we zijn al in mei met dit stuk begonnen. Over dat proces gaat het stuk: het is "een bijzondere ont-moeting tussen een man en een vrouw in een magnifiek decor." Dat is de essentie.
Dat decor was er al van bij het begin van de repetities, toen we een aantal weken aan het Kasteel van Gaasbeek hebben samengezeten. Op het terras, maar ook in het kasteel zelf, en in de School van Gaasbeek, waar er repetitieruimtes zijn midden in de velden, in een oase van lucht en licht. Je moet niet verwachten dat er ook op het podium zo'n kasteel zal staan, maar het is een mooi decor dat we samen maken.

En hoe zit dat met dat ont-moeten?
Platel: Daarmee bedoelen we niet zozeer dat alles mag, maar dat we om elkaar beter te leren kennen het 'moeten' hebben ontmanteld. In het begin dacht ik dat ik Frank moest entertainen en veel moest vertellen, maar gaandeweg leer je alles wat je hebt geleerd en denkt te moeten doen in zo'n situatie met iemand waarmee je niet vertrouwd bent, los te laten. Je begint weer van nul en dat is spannend en verrassend. Ook dat syndroom van Down doet er dan niet meer toe.
In het begin hebben we eigenlijk niet veel gepraat, maar naar elkaar zitten kijken en glimlachen. We hebben ook veel samen getekend omdat we niet goed wisten wat te doen. Het was zoeken naar een gemeenschappelijke taal, die niet bij mij ligt, niet bij hem, zelfs niet tussen ons in, maar ergens van ons beiden verwijderd – in het spel, in het theater. Uiteindelijk zijn we wel tot een verhaal gekomen, maar dat was niet het vertrekpunt. Ik wilde bij hem beginnen, zoals een beeldhouwer die vertrekt vanuit de materie. Naar hem kijken, iets beginnen en zien wat er dan gebeurt. Een boeiend leerproces is dat.
In een later stadium zijn er kunstenaars bij gekomen, de artistieke ploeg, zeg maar, die letterlijk mee in het verhaal zijn gedoken. Zij voegden via filmpjes, geluid, licht en decor nog iets van henzelf toe aan het verhaal.

Mogen we iets over het verhaaltje weten?
Platel: Het begon voor mij bij de rug van mijn moeder, die zo groot is als een zwembad – zeventien meter op acht, om precies te zijn – vol sproeten waar je tussen moet zwemmen. We houden allebei van water. Frank zwemt graag en we zijn alle twee kreeften. In het stuk zit ik in mijn comfortzone, in een soort veilige onderwaterwereld, wanneer hij daar plots binnendringt. Mijn eerste reflex is hem niet toe te laten, ook al weet ik niet wie hij is. Hij spreekt een andere taal die ik niet begrijp en ik wil gewoon niet. Ik ben beter af zonder hem. Hem toelaten is een echte worsteling. Maar geleidelijk aan ontdekken we dat er plekken zijn waar wij elkaar wél begrijpen. In de beweging of in het gevoel bijvoorbeeld.
Ik ben bij dat verhaal van de indringer terechtgekomen, omdat Frank voor mij echt een vreemde man was. Ik had nog nooit te maken gehad met iemand die spreekt zoals hij spreekt. Niet alleen verbaal maar ook fysiek. Dat microverhaaltje is dus intuïtief ontstaan, maar misschien vertelt het ook wat over wat er kan gebeuren in een land als er indringers zijn die je niet toelaat omdat ze een vreemde taal spreken. Zoek je dan naar een manier om toch te praten of duw je hen weer buiten? Die zoektocht is niet evident, maar in dit stuk leidt overgave tot overwinning.

En al mee eene keer

data: 8 & 9/1, 20.00

waar: Bronks, Brussel-Stad