Mosasaurus muurprint
© Freya Vlerick Museum voor Natuurwetenschappen

Nieuw in Museum Natuurwetenschappen: De mosasauriërs

An Devroe
© Brussel Deze Week
02/04/2014

De mosasauriër kan wel wat pr gebruiken. Deze reusachtige maashagedis stond tijdens het krijttijdperk aan de top van de voedselketen en het Museum voor Natuurwetenschappen bezit de grootste verzameling fossielen ter wereld. Vanaf 2 april krijgt hij er een eigen zaal, en vergeleken met een haai van vandaag: respect.

D e bezoeker wordt verwelkomd door een schrikbarende muil met daar achteraan het 12,5 meter lange lijf van de Hainosaurus bernardi: “Langer dan de zaal zelf!” zegt bioloog en hoofd tentoonstellingen Gérard Cobut: “We moesten daarom zijn staart wat draaien, maar de dynamische houding duidt op de uitstekende zwemmer die hij was.”

Deze mosasauriër is genoemd naar de vondst in 1885 in het Henegouwse Ciply bij Bergen, dat is niet zo ver van Bernissart? “Toeval,” zegt Cobut: “De Iguanodons van Bernissart leefden 135 miljoen jaar geleden, deze mosasauriër 65 miljoen jaar geleden, ze zullen elkaar niet ontmoet hebben. De laatste dinosauriërs, zoals de Tyrannosaurus rex en de Triceratops, leefden op aarde toen de mosasauriërs in zee de toppredatoren waren. De zeespiegel van Europa lag dan meer dan honderd meter hoger dan nu. Europa was, zoals de Caraïben vandaag, een mozaïek van eilanden met een subtropisch klimaat. De mosasauriër profiteerde als roofhagedis van de rijke biologische productie, typisch voor de kust, vooraleer hij de wereldzeeën veroverde.”

Dat er hier zoveel fossielen aan de oppervlakte kwamen, is te danken aan de negentiende-eeuwse fosfaatontginning, bestemd voor de productie van kunstmest, in de kalkafzetting van het bovenkrijt (het maastrichtien). Bijna de ganse collectie van het museum is afkomstig uit de groeven van Ciply, hoewel de diersoort genoemd is naar het eerste exemplaar dat in 1766 in de Sint-Pietersberg nabij Maastricht werd gevonden, de Mosasaurus hoffmanni of maashagedis (Mosa is Maas in het Latijn). Het originele fossiel is te zien in het Muséum national d’histoire naturelle in Parijs: “Het Franse revolutionaire leger wilde het in 1794 stelen, maar kanunnik Godding, de grondeigenaar, liet het verstoppen. Naar het schijnt zou de vinder 600 flessen goede wijn beloofd zijn, waardoor het fossiel dan ook vlug teruggevonden werd...”

Vergelijkende anatomie
“Die poten, zou hij daarmee op wandel kunnen gegaan zijn? Die tanden, zouden die gediend hebben om algen te eten? Met verschillende suggestieve vragen en hypothesen wordt het publiek zelf aan het denken gezet. Er werd ook volop gegist bij het eerste exemplaar, sommigen dachten aan een krokodil, anderen aan een potvis. Veel hebben we te danken aan de Franse wetenschapper Georges Cuvier, die de botten van fossielen ging vergelijken met dieren van vandaag, en de mosasauriërs bij de reptielen determineerde. Argumenten die de mosasauriër bij de hagedissen of bij de slangen indelen houden allemaal steek, wij kiezen niet, we zijn dan ook geen school,” zegt Cobut vrolijk.

“Op het eerste gezicht lijkt de fossiele schedel uit Zichen in Limburg in stukken gebarsten, maar er zaten gewoon heel veel botten aan vast, die onafhankelijk van de kaak konden bewegen. Dat hebben mosasauriërs gemeen met slangen, die ook een zeer beweeglijke schedel hebben. Vraag een bioloog niet wat het nut daarvan was, dat veronderstelt immers een schepper met een bedoeling. Wij spreken van efficiëntie. Samen met altijd terug aangroeiende tanden, bij sommige soorten ook op het verhemelte, was zo’n beweeglijke kaak bijzonder doeltreffend om een prooi klem te zetten.”

Toch bewogen mosasauriërs zich niet kronkelend voort zoals een slang. Op een filmpje, gemaakt door het Weense Peyote 3D graphics & interactive solutions, zie je een mosasauriër zwemmen: “Enkele jaren geleden legde de Zweed Johan Lindgren een link tussen de staartwervels van de mosasauriër en die van de haai. Omdat ze op een gelijkaardige manier afbuigen, is het geloofwaardig dat ook de staart van de mosasauriër uitliep op een vin met nog een tweede, vlezige lob zonder wervels, wat een grote hulp was bij het zwemmen. Welke snelheid ze dan haalden? Als biologen het antwoord ook niet weten, antwoorden ze: zo snel als een haai.”

Ook voor de voortplanting wordt naar andere dieren gekeken: “Hagedissen leggen hun eieren op het land, maar konden de kolossale mosasauriërs zich met deze roeispaantjes op het land hijsen? Bij fossiele zeereptielen rijpen de eieren in de buik, en een zeldzame vondst van mogelijk drie identieke, embryonale skeletjes lijkt dat ook voor de mosasauriërs te bevestigen.”

Waterkleuren
Op een tablet kan je het avontuurlijke leven van Robert Garcet (1912-2001) volgen, die eigenaar was van een vuursteengroeve bij het Luikse Eben-Emael waar fossielen van mosasauriërs werden ontdekt. Je kan er nog altijd zijn eigenhandig gebouwde, fantastische toren Eben-Ezer gaan bekijken, met onder andere een mosasauriër als waterspuwer. De galerijen eronder zijn gesloten, fossieljagers gingen er met de skeletten van deze idealist vandoor. Zijn verhaal wilde Cobut per se in beelden brengen: “Garcet had er de smoel voor.”

De zaal is verder niet overdreven technologisch, de energie ging liever naar ingrepen die een bezoek ook geschikt maken voor mensen met een beperking, zoals de juiste leeshoek voor rolstoelgebruikers, aangepaste typografie voor slechtzienden en commentaarstemmen.

Wel kan u aan de hersenen van de mosasauriër voelen, en ze vergelijken met die van een kat, een struisvogel en een krokodil: “Van mosasauriërspecialisten zijn er op de hele wereld zo’n 20 à 30-tal, waarvan twee of drie hersenspecialisten. We stuurden een van hen, Michael J. Polcyn uit Texas, een medische scan van een van onze schedels en hij kon achterhalen welke botten ontbraken. Op basis van tweedimensionale foto’s was het dan mogelijk om de hersenen in 3D te printen. Hun reukorgaan moet vrij goed ontwikkeld geweest zijn, net zoals hun zicht, de ogen ter grootte van een ondertas bevatten een oogring, waarschijnlijk om de oogbol te beschermen tegen uitzetten bij hoge snelheid.”

De zeedecors van Freya Vlerick, ingekleurd in mooie aquarelverf, doen terugverlangen naar De droom van de walvis (1987), een strip met Ragebol van Bom en Frank, die zich trouwens afspeelt in en rond het museum.

Ecologische niche
Dat deze reptielen voor het water kozen terwijl ze uitgerust waren met longen en dus beter af op het land, doet de bioloog besluiten: “Er moet zich een gelegenheid hebben voorgedaan. Op het land hadden ze wellicht concurrentie van de dinosauriërs, terwijl die in de zee wegviel. Waarschijnlijk was het een ecologische niche. Ze pasten zich compleet aan het leven in zee aan, de voorpoten hingen bijna niet meer aan hun wervelkolom vast, ze dienden louter nog om te navigeren. Toen de zeespiegel weer daalde, door de toenemende afkoeling, in de hand gewerkt door de meteorietinslag in Yucatán aan de Golf van Mexico en vulkaanuitbarstingen waardoor stof de zon verduisterde, hadden ze zich zozeer gespecialiseerd in jagen op zee dat het hun ondergang werd. Afstammelingen lijken ze niet te hebben, terwijl de voorouders van onze haaien ten tijde van de mosasauriërs moeten geleefd hebben. Haaien overleefden misschien omdat ze ook aaseters zijn, er zijn skeletten van mosasauriërs gevonden met inkervingen zoals haaientanden die maken.”

EVOLUTIES IN HET MUSEUM

De tijdelijke doe-expo over de babydieren voor kinderen van 3 tot 8 jaar is tot 11 juni verlengd. Een dag later kan je al naar een nieuwe tijdelijke expo Hersenkronkels 'voor jonge breinen en grijze cellen' vanaf 10 jaar. Van 2 april tot 31 mei zetten de ornithologen van het museum een valkenobservatiepost neer bij de Sint-Goedele- en Sint-Michielskathedraal. Verwacht wordt dat de vier eieren van het koppel slechtvalken in de toren van de kathedraal rond 8 april uitgebroed worden. Alles kan ook online gevolgd worden via www.slechtvalken.be. Het museum zet zijn vernieuwing van de laatste jaren door, na de nieuwe Galerij van de Dinosauriërs (2007), de Galerij van de Evolutie (2009) en de zaal BiodiverCITY (2010), gaat in het voorjaar 2015 de Galerij van de Mens open. Wat is onze plaats in het dierenrijk, welke van onze aanpassingen bleken efficiënt?

waar: Museum voor Natuurwetenschappen, Vautierstraat 29, 1000 Brussel

tickets: gratis

wanneer: elke eerste woensdag van de maand vanaf 13 uur

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Cultuurnieuws, Expo

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni