1447 cover leviathan

'Leviathan' van Zvyagintsev: een van de tien beste films van het jaar

Niels Ruëll
© Agenda Magazine
21/10/2014

Weinig filmregisseurs durven het vandaag nog zo groot zien als Andrey Zvyagintsev. De auteur van The Return, The Banishment en Elena waagt zich met het in Cannes bekroonde Leviathan aan een kritische allegorie voor het moderne Rusland maar evengoed aan romaneske tragiek, doorzopen humor, monumentale beelden en 17de-eeuwse politieke filosofie. “De mens waant zich vrij.”

De Job die in het Oud-Testament zo zwaar door Satan op de proef gesteld wordt, is (uiteindelijk) beter af dan de garagist uit de vierde, alweer grootse, film van Andrey Zvyagintsev. De man pikt het niet dat hij zijn woning aan het water zomaar opgeven moet voor een bouwproject van de corrupte burgemeester en gaat de confrontatie frontaal aan. Maar hoeveel wodka hij ook achteroverslaat, hoeveel portretten van voormalige Russische presidenten hij ook aan flarden schiet, zijn verzet dreigt hem alles te kosten wat hij lief heeft. Naar verluidt is de film bij president Putin in het verkeerde keelgat schoten. Het is nochtans een van de tien beste van het jaar.

De Belgische verdeler prijst Leviathan aan als ‘de film die Putin wilde bannen in Rusland’. Haalt hij de Russische bioscopen in de versie die we in Cannes gezien hebben?
Andrey Zvyagintsev:
De film komt zeker in Rusland uit. De producent denkt alleen nog na over de best mogelijke datum. Zal het de versie zijn die je in Cannes gezien hebt? Zo goed als. Sinds 1 juli is er een idiote wet van kracht die de films zogezegd wil ontdoen van vulgariteiten en scheldwoorden. Wij zijn nu aan het bekijken of we de geluidsband kunnen bewerken en de aanstootgevende woorden onhoorbaar maken. Geen enkele bioscoop gaat zich wagen die ongekuiste films. Die zalen zouden hun licentie voor drie maanden kwijt zijn. Dat willen wij niet op ons geweten hebben.

Vreemd genoeg ligt een Amerikaans fait divers aan de basis van de film.
Zvyagintsev:
De inspiratie voor Leviathan komt van een fait divers uit 2004. In Colorado, Amerika, werd ene Marvin Heemeyer het slachtoffer van onteigening. Hij was zo kwaad dat hij met een bepantserde bulldozer het dorp in reed en een tiental gemeentelijke gebouwen met de grond gelijk maakte zonder dat iemand hem kon tegenhouden. We hebben overwogen er een mockumentary van te maken en in Amerika te draaien. Maar toen we aan het scenario werkten, begrepen we dat je dit verhaal zowat overal ter wereld kan situeren en dus ook in Rusland. Omdat we de Russen en de Russische realiteit nu eenmaal het best kennen hebben we Rusland toch maar weer in de film gesmokkeld.

De kleine man die het verliest van een corrupte overheid, dat zie je inderdaad overal. Maar in Rusland misschien net iets meer?
Zvyagintsev:
Ik ken de situatie in West-Europa onvoldoende om te kunnen zeggen of wij er meer of minder last van hebben dan jij. Op het festival van Telluride zei een oude man na de vertoning dat Amerika véél gelijkaardige gevallen kent. Daar schrok ik wel van. Ik dacht dat Amerika de bakermat van de democratie was. Het verspreidt haar ideeën over democratie en justitie in elk geval gretig.

We wanen ons vrij tot we plots in conflict komen met de staat en het onderspit delven. Hoe zou u zelf reageren in die situatie? Berusten? Kabaal maken?
Zvyagintsev:
Ik weet niet hoe ik zou reageren. Ik zeg dat niet om je vraag te ontwijken maar omdat je zoiets pas weet als je het effectief meemaakt. Ik vind het eerste gedeelte van je vraag interessanter. De mens waant zich vrij, zeg je. Dat brengt ons bij de filosoof Thomas Hobbes. Die schreef dat de mens in een sociaal contract met de heersende macht een deel van zijn vrijheid afstaat. Maar de hedendaagse mens is vergeten dat hij die vrijheid heeft afgestaan. Hij wordt er pas brutaal aan herinnerd op het moment dat hij in conflict komt met de staat.

Welk alternatief hebben we?
Zvyagintsev:
We kunnen niet onderhandelen. Onze vrijheid is het enige wat we kunnen afstaan aan de soevereine macht in ruil voor vermeende defensie, veiligheid, welzijn. Je hangt zodra je aanvaardt om deel uit te maken van de samenleving. De enige figuren die hier aan kunnen ontsnappen zijn de anarchisten die passen voor elke staatsvorm en de kluizenaars die zich terugtrekken.
Wie zijn vrijheid ooit terug wil moet daar net als in het pandjeshuis een prijs voor betalen. Nikolai (het geplaagd hoofdpersonage uit Leviathan, red.) wil zich terug vrij voelen zonder daar te betalen. Daar wordt hij maximaal voor gestraft.

Leviathan toont in meerdere scènes hoe de politieke en de kerkelijke macht elkaar in Rusland helpen. Is de kerk terug zo machtig geworden?
Zvyagintsev:
Al wat voor de Russische Revolutie toebehoorde aan de clerus is bij het ontstaan ven Sovjetrepubliek onteigend en afgenomen. De voorbije jaren zijn heel wat immobiliën - de kerken, de kloosters - teruggeven. Soms ten koste van de huidige bewoners van die gebouwen. Zo’n operatie is alleen maar mogelijk dankzij de nauwe banden tussen de kerk en de staat. Hun alliantie heeft nog een doel: een soort van gemeenschappelijke ideologie bedoeld om het volk in de gewenste, unieke richting uit te sturen. In wat anders dan God kan geloofd worden?

U werd dit jaar vijftig. Daar schrok ik wel van. U ziet er jonger uit en bent nog maar tien jaar actief als filmregisseur. Wat spookte u uit voor The Return, uw debuutfilm uit 2004?
Zvyagintsev:
Ik wou acteur worden en trok in 1980 naar de theaterschool van Novossibirsk. In 1984 studeerde ik af maar vond dat ik onvoldoende geschoold was. Na twee jaar militaire dienstplicht trok ik daarom naar Moskou voor een opleiding aan de theaterschool Gitis. In 1990 was ik daar mee klaar. Dat er in Moskou geen enkele theater was dat me interesseerde, was een zware ontgoocheling. Tegelijkertijd hield ik steeds meer van cinema. Drie jaar lang ging ik constant films bekijken in het filmmuseum van Moskou. Ik zag zoveel ik maar kon. Rond 2000 kreeg ik een voorstel van tv-producent Dmitry Lesnevsky om drie episodes te draaien van de serie Camera Obscura. Daarna stelde hij voor om een langspeelfilm te maken. Dat werd The Return.

Welke films uit uw filmmuseum-periode zijn u bijgebleven?
Zvyagintsev:
Ik heb ooit eens op vraag van studenten een lijst opgesteld met 150 films die indruk op me maakten. Ik heb die lijst opgesteld zonder te neuzen in boeken of op internet. Ik kwam uit bij Antonioni, Kurosawa, Bresson, Bergman, Tarkovski, Guerman, Rohmer, Ozu, Cassavetes. Achteraf merkte ik dat films uit de jaren zestig de hoofdbrok vormden. Volgens mij was er in de jaren zestig een renaissance van de cinematografische taal. De spilfiguur is Antonioni. Voor mij is er een voor en na Antonioni. Ik kan zelfs nog preciezer zijn: er is een voor en na L’Avventura.

Zo is dat. Bedankt voor dit gesprek.
Zvyagintsev:
Wacht eens even. Wil je alsjeblieft ook de broers Dardenne vernoemen. Zéér belangrijke figuren in de wereldcinema.

Zalen: Galeries, Vendôme

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Film

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni