Leni & Susan: cineaste en criticaster

Met de joods-Amerikaanse critica Susan Sontag (1933-2004) en de Duitse nazicineaste Leni Riefenstahl (1902-2003) zet auteur en regisseur Stijn Devillé van Braakland/ZheBilding niet alleen twee sterke vrouwen tegenover elkaar, maar ook water en vuur, hoofd en hart, woord en beeld, ziek en gezond. We spraken met vertolkers Lomme en Simone over Leni & Susan.

Susan Sontag en Leni Riefenstahl: twee vrouwen die de twintigste eeuw op hoogst particuliere wijze in tekst en film hebben vastgelegd. Respectievelijk Simone Milsdochter en Chris Lomme klaren de klus, maar...

... voor de hand liggend kan dat niet zijn geweest?
Chris Lomme: Leni Riefenstahl is natuurlijk het meest controversieel. In 1932 zag ze Hitler voor het eerst, en ze was gefascineerd, zoals heel Duitsland gefascineerd was door die man die zei dat hij het land dat helemaal aan de grond zat er weer bovenop zou helpen. Het is niet zo dat Hitler haar carrière heeft gemaakt, want ze maakte voordien al films met Arnold Fanck. Maar zij heeft wel contact met Hitler gezocht en is tot in 1938 meegegaan in de propaganda voor het naziregime. Later beweerde ze altijd dat ze dat deed voor de kunst en niet voor de politiek. Maar dat was gelogen. Ze was fascistoïde.
Ik probeer haar dus niet te verdedigen. Maar we hebben het ook over haar talent. Ze was een van de grootste en meest vernieuwende cineasten. En ze was gefascineerd door schoonheid. Ze zei zelf: "Ik knip en plak de wereld aan elkaar tot een mooiere wereld." Toen ze dan in 1974 die serie maakte over de Noeba-volkeren in Soedan, schreef Sontag een jaar later dat die serie eveneens fascistoïde was, omdat ze ook de schoonheid van de krachtige lichamen verheerlijkte.

Simone Milsdochter: Susan Sontag circuleerde in de linkse New Yorkse scene. Ze had haar naam al gemaakt als schrijfster van romans, essays en kritieken, maar haar essay 'Fascinating fascism' tegen Riefenstahl is door velen opgepikt en heeft haar veel aandacht opgeleverd. Voor Stijn (Devillé) is het dan gefundenes Fressen dat bij de 75e verjaardag van Time in 1998 iedereen die ooit op de cover had gestaan, werd uitgenodigd voor een bijeenkomst. Riefenstahl is daarnaartoe gegaan, Sontag waarschijnlijk niet. Maar de 'wat als?'-vraag is de perfecte kapstok: wij laten de twee elkaar ontmoeten.
Een beetje sloganesk zou je kunnen zeggen dat Susan naar de achterkant van de schoonheid kijkt en Leni naar de voorkant. In die zin dat Susan vragen stelt, en de link legt tussen Leni's vroegere werk voor de nazi's en die prachtige foto's van de Noeba. Sontag vond ze ook prachtig, maar tegelijk vond ze dat ze dezelfde waarden verheerlijkten als het naziregime. De nadruk op schoonheid, kracht, vitaliteit en viriliteit is gevaarlijk als ze impliciet zwakte, armoede en ouderdom veroordeelt.

En als ze het over zwakheid had, sprak Sontag ook uit ervaring.
Milsdochter: Ze is natuurlijk geteisterd geweest door kankers en ziektes die maar bleven terugkomen. De preoccupatie met zwakte kwam dus wel ergens vandaan, hoe levenslustig ze verder ook was. Dat heeft de polemiek met Riefenstahl, die maar niet wilde sterven, waarschijnlijk wel versterkt.
Lomme: Riefenstahl was levenskracht. Dat kun je niet betwisten. Ze heeft 101 jaar geleefd. Het stuk gaat daardoor ook algemeen over gezondheid en ziekte.

Jullie nemen ieder wel een personage voor je rekening, maar gaan er niet helemaal in op.
Lomme: We zijn Simone en Chris en we praten in de derde persoon over Susan en Leni. Personage en privé lopen door elkaar.
Milsdochter: Het is geen historisch relaas. We zetten geen historische figuren neer, maar overstijgen die, waardoor iedereen er zich in kan herkennen. Het gaat ook over ónze zwakheden. Bijvoorbeeld over ons snelle oordelen op basis van oneliners en krantenkoppen. Als je verder gaat dan de eerste drie regels op Wikipedia, zie je dat zelfs oordelen over Riefenstahl complex is.
Lomme: Er zijn zoveel verschillende versies van haar levensverhaal dat je je afvraagt welke de ware is.
Milsdochter: Opletten met oordelen is daarom een van de thema's die boven de voorstelling hangen. Ook de criticus heeft een verantwoordelijkheid. Is het intellectueel wel correct en eerlijk om iemand de grond in te boren en haar carrière te kraken op basis van één vooroordeel dat je uitwerkt in een essay dat jou succes bezorgt?
Voor de vorm deden jullie een beroep op twee kunstenaars.
Milsdochter: Ik zeg altijd dat we met zijn vieren op het podium staan. Want er is ook de muziek van Geert Waegeman en er zijn de beelden van Walter Verdin, die een ongelooflijk huzarenstukje heeft geleverd door beelden van Riefenstahl te gebruiken, maar ook eigen interpretaties te maken die achter ons voortdurend duiding geven of associaties aanreiken.

Leni & Susan

data:

• 12/11, Westrand, Dilbeek
• 14/11, CC Het Bolwerk, Vilvoorde
• 17/11, Kunst & Cultuur, Sint-Pieters-Woluwe
• 20/11, CC Asse, Asse
• 25/11, Bozar, Brussel