Joost Vandecasteele: ‘Verzet kan niet vreemd genoeg zijn’

Steden, games en internet zijn belangrijke thema’s in de nieuwe roman van Joost Vandecasteele. In ‘Jungle’ doolt een schrijver rond in een virtueel besmette wereld, waarin mensen op de vreemdste manieren demonstreren. “Ik ben ook al enkele keren door elkaar geschud. Dat zijn allesbepalende ervaringen.”

J ungle is alweer het vijfde boek van theatermaker, stand-upcomedian en schrijver Joost Vandecasteele (36), die thans samen met regisseur Pieter Van Hees aan een serie over Brussel werkt.

Het plot van Jungle laat zich moeilijk samenvatten. Een schrijver met besognes komt zonder uitgeverij en zonder inkomsten te zitten. Al dolend verzeilt hij in de vreemdste situaties in zijn thuisstad Brussel, bij zijn Spaanse vertaler in het door de crisis getroffen Madrid, bij een rijke gameontwikkelaar in New York, op reisreportage in Astana en in het Tokio van na de apocalyps.

Wanneer hij samen met andere verstotenen à la dérive door de straten dwaalt, komt de schrijver in ‘onmogelijke huizen’ terecht, die uit de grond rijzen zoals in een videogame. Tweehonderdvijftig pagina’s later blijf je als lezer verweesd achter. En laat dat nu net de bedoeling zijn van Vandecasteele.

Joost Vandecasteele: “We proberen al een tijdje zo rationeel mogelijk te leven en dat heeft zijn grenzen. De leegte die daardoor ontstaat, wordt ingevuld door religie, fundamentalisme en andere rare kronkels, maar niet door verwarring. Dus heb ik maar een boek geschreven dat een eerste aanzet kan vormen tot meer verwarring.”

Het decor van ‘Jungle’, de stad, schept niet bepaald orde in de chaos, integendeel.
Vandecasteele: “We denken dat grootsteden, uiteindelijk een vrij recent fenomeen, dorpen maal duizend zijn. Maar steden hebben andere wetmatigheden. Een stad wordt vaak beoordeeld op diegenen die altijd buiten vertoeven, terwijl zij die binnen leven niet meetellen. Wat doet het idee van boven elkaar wonen met een mens? Of het feit dat publieke ruimtes zowel worden gebruikt voor commerciële als voor private doeleinden?”

“Ik voel een enorme fascinatie voor steden. Niet per se vanuit wetenschappelijk oogpunt, maar omdat ik ze zelf niet snap, ook al woon ik hier bijna twintig jaar. Het is een beetje mijn levenswerk geworden: Brussel proberen te begrijpen.”

Volgens het hoofdpersonage in ‘Jungle’ is het anti-autoritaire gedrag de vervolmaking van de Brusselse identiteit.
Vandecasteele: “Het amateurisme en het kleinmenselijke gedrag van Brusselse politici kan niet op tegen de globalisering die hier aan de gang is. Dat werkt non-conformisme in de hand.”
“Sinds kort werkt de MIVB met een poortjessysteem. Maar als je echt niet wil betalen, kan je nog steeds op de rode knop duwen. Op pleinen waar het verboden is om te parkeren, kan het paaltje dat auto’s de doorgang moet verhinderen altijd wel naar beneden. En de autovrije zone, een zegen voor het milieu, wordt aangekondigd met omgehakte bomen. De zone waar geen auto’s mogen komen, wordt bovendien steeds kleiner op vraag van de handelaars.”

“De luidste en agressiefste schreeuwers krijgen altijd gelijk in deze stad. Er is geen incentive om je anders te gedragen, want brave inwoners krijgen hier niets geregeld. Er ontbreekt een tegengewicht voor de ergste mensen. En dan denk ik: laat dat de vreemdsten maar zijn.”

In ‘Jungle’ gebeurt verzet inderdaad op de vreemdste manieren: door gras te planten op de Grote Markt of door zo bizar mogelijke vragen te stellen aan politici op persconferenties.
Vandecasteele: “Woede levert niets op. Ik heb al genoeg betogingen meegemaakt, genoeg voetzoekers zien ontploffen, genoeg blikjes bier op de grond zien liggen. Hoe groot die massabetogingen ook zijn: ze verliezen hun kracht.”
“We kunnen de apathie doorbreken door mensen even door elkaar te schudden. Ik ben ook al enkele keren door elkaar geschud. Dat zijn allesbepalende ervaringen. De beste comedy die ik ooit gezien heb, is niet de comedy die mij het hardst heeft doen lachen, maar diegene die mij het meest van mijn melk heeft gebracht. Verzet kan niet vreemd genoeg zijn.”

“Ook in Brussel zit vreemd verzet in de lift, denk maar aan het hacken van het Coca-Cola-bord aan De Brouckère, of aan Pic Nic the Streets. Daar kan de politie geen waterkanon tegen inzetten. Het stadsbestuur was eerst tegen de picknick, tot ze dankzij de demonstranten de kans kregen om de groenste hoofdstad van Europa te worden.“

“Misschien zijn enkele van mijn ideetjes wel bruikbaar. Bij mijn boekpresentatie ging ik in gesprek met Dyab Abou Jahjah (activist en stichter van burgerbeweging Movement X, red.), die concreet bezig is met verzet. Daar heb ik veel bewondering en respect voor. Hoe ik nadenk over vreemd en hij over concreet verzet, is wel compatibel met elkaar.”

Mogen we ‘Jungle’ tot de geëngageerde literatuur rekenen?
Vandecasteele: “(verontwaardigd) Maar natuurlijk! Ik beschouw het niet als uitzonderlijk dat een boek geëngageerd is, integendeel. Alsof je eigen leven belangrijker zou zijn dan wat er in de maatschappelijk gebeurt.”
“De psychologie van een personage interesseert me niet, wel zijn of haar ideeën. Er zijn nog veel columnachtige passages geschrapt in Jungle. Op den duur ging het op non-fictie lijken, dat wou ik vermijden.”

Zowel uit je eerdere werk als uit dit boek spreekt een fascinatie voor internet.
Vandecasteele: “Ik ben geen digital native, maar ik heb wel de opkomst van het internet meegemaakt. Plots kon je in een Brusselse Easy Everything ticketjes kopen om een kwartier op internet te surfen.”
“Eerst was internet een soort idee, daarna was het in winkels te vinden en uiteindelijk kwam het in onze huizen terecht. Er is een verschil tussen hoe internet evolueert en hoe de mens ermee omgaat. Voor het personage Mona in mijn boek is die alomtegenwoordigheid van internet heel vanzelfsprekend: het heeft altijd al bestaan.”

“Ik wil internet niet onderschatten, omdat ik het belangrijk vind, ook vanuit een literair oogpunt. Media en uitgeverijen gaan nog heel paternalistisch om met internet. Ik snap ook waarom: alle teksten die op internet staan, zijn gratis. Maar zodra we in staat zijn om op internet een volwaardige economie te hebben, zal de aardverschuiving enorm zijn.”

“Er zijn auteurs die hun boeken op internet schrijven en ze tijdens het schrijfproces laten becommentariëren, bijvoorbeeld op de Amerikaanse website LitReactor.com. Pas daarna wordt het een echt boek. Dat vind ik fascinerend. Maar uiteindelijk preek ik tegen mijn eigen kerk, want ik blijf boeken maken op de klassieke manier. Schrijf maar op: nog even wachten en dan komt Joost Vandecasteele met een online experiment.”

In tussentijd werk je als schrijver al mee aan de ontwikkeling van een game.
Vandecasteele: “Daar ben ik heel tevreden mee. Wat ik schrijf moet in het teken staan van wat de mensen van de Happy Volcano (de indie game studio waarmee Vandecasteele samenwerkt in een project van het Nederlands Letterenfonds, red.) ontwikkelen. Die relatie vind ik heel gezond.”

“De literatuur moet terug nederig worden als ze zichzelf wil heruitvinden. Het dedain dat literatuur voelt voor nieuwe media, zal het moeten kwijtspelen.”

In een recent interview in Knack noem je jezelf een auteur van b-literatuur. Dat klinkt wel erg bescheiden.
Vandecasteele: “Ik heb een groot deel van mijn jeugd voor een scherm doorgebracht en ik ben zelf beginnen te schrijven op basis van b-literatuur. Kijk maar: mijn boekenkast staat vol met pulp, sciencefiction en comic books.”
“Ik voel me verbonden met de nerdcultuur. Jungle leunt dichter aan bij de waanzinnige ideeën in comic books dan bij klassieke literatuur. Die beperkt zich meestal tot een banaal idee dat wordt uitgespit en gepsychologiseerd. Maar de mooiste zinnen schrijven of de meest diepgewortelde psychologische overtuigingen uitwerken, interesseert me niet. Ik wil waanzinnige beelden en hallucinante situaties oproepen. Daar is pulp nu eenmaal meer mee bezig dan klassieke literatuur.”

“Ik voel ook wel dat ik weinig soortgenoten heb in de Nederlandstalige literatuur. Maar ik ben niet op zoek naar soortgenoten, enkel naar bondgenoten. Ik hoop vooral dat mensen aanvoelen dat wat ik schrijf oprecht is. Dat ik oprecht gefascineerd ben door de fenomenen die ik beschrijf.”

Jungle, Joost Vandecasteele, Uitgeverij Lebowksi, 255 pagina’s, 19,99 euro.
De satirische comedyreeks ‘B’ is eind dit jaar op Canvas te zien