Film: Pion tegen spion

Het is bijna een burgerplicht om deze met een Oscar bekroonde documentaire over klokkenluider Edward Snowden uit te zitten. Moeite kost dat niet.

'Was dit maar een thriller!' Je zit het te hopen en te bidden, maar dat haalt niks uit. Citizenfour is een documentaire en als het licht in de zaal weer aangaat, leef je nog altijd in een wereld waarin je afgeluisterd wordt door de Amerikaanse inlichtingendienst NSA. De National Security Agency kreeg via de beruchte 'Patriot Act', die volgde op de aanslagen van 11 september 2001, een vrijgeleide om op ongeziene schaal te spioneren.

Met programma's als PRISM, XKeyscore en Bullrun vergaart de NSA extreme hoeveelheden telefoon- en internetdata. Ook van u. Eén werknemer kon het groteske machtsmisbruik en het democratisch deficit niet meer aanzien en trok aan de alarmbel: Edward Snowden.

Hoewel het Amerikaanse gerecht de praktijken van de NSA ondertussen illegaal bevonden heeft en de politiek op dit moment werk maakt van een hervorming van het spionageprogramma, moet Snowden zich nog altijd verbergen voor de Amerikaanse veiligheidsdiensten.

Het straffe is dat dit geen reconstructie van de feiten is. Laura Poitras was er zo goed als bij toen de bom ontplofte. Snowden heeft haar gecontacteerd en heeft zich door haar laten interviewen in zijn tijdelijke schuilplaats in Hong Kong tijdens de eerste dagen na het losbarsten van het schandaal. Uiteraard wordt er uitgelegd hoe de vork in de steel zit, maar voor de details moet je de dossiers van kranten als The Guardian raadplegen.

Snowden steekt van wal met een gemeend "I'm not the story here", maar vergist zich: hij is het verhaal wel. Hoe gek het ook mag klinken, de klokkenluider wist waar hij aan begon. Weloverwogen legt hij uit waarom hij wat gedaan heeft. Dat is op zich al spannend. Met dreigende muziek, journalistieke scherpte en een sluwe montage doet Poitras er nog een schep op. Verontwaardiging is even onvermijdelijk als gewenst.

Zalen: Actor's Studio, UGC Gulden Vlies