Festival System_D: Door de lens van Brusselse autodidacten

Jong van geest zijn, geen filmopleiding achter de kiezen hebben en een film durven af te leveren die jeugdigheid, autonomie en Brussel uitdraagt. Die losse criteria moesten Brusselse alternatieve filmmakers uit hun tent lokken voor de tweede editie van het filmfestival System_D. Het aanbod is eclectisch, ongecensureerd en rauw.

System D. Het is een begrip waar Wikipedia een pagina aan wijdt. De letter ‘D’ staat voor het Franse woord débrouillard. In zijn roman Down and Out in Paris and London uit 1933 gebruikt George Orwell de term voor keukenhulpen onderaan de maatschappelijke ladder: klussen krijgen ze wel geklaard, no matter what. System D gaat over de improvisatorische manier om uitdagingen aan te pakken, vooral als het lot je niet welgezind is.

De deelnemers van het festival System_D zijn in ieder geval rad van aanpak. De weg tot het regisseurbestaan was voor hen vaak langer dan voor wie netjes een filmopleiding doorloopt. Maar van de 150 inzendingen halen toch mooi 35 documentaires, kortfilms, animaties en videoclips het witte doek. Juryleden van dienst zijn Adil El Arbi en Bilall Fallah (de makers van Image, nvdr), rapper en acteur Pitcho, filmmaker Ronnie Ramirez en Dorothée van den Berghe, bekend van de langspeelfilms Meisje (2002) en My Queen Karo (2009).

De kiem voor System_D is vijf jaar geleden gelegd, zegt Joachim Ben Yakoub die het filmproject coördineert vanuit de Pianofabriek. “Het was toen onrustig in Vorst en Sint-Gillis, er waren rellen met allochtone jongeren. Maar bij de jongeren van de jongerenwerking van de Pianofabriek (Déclik, onder de vleugels van Samira Benallal nvdr.) en hun moeders ving ik andere interpretaties van de feiten op. Ik zag twee complementaire verhalen, maar het ene kwam niet aan bod in de krant noch in de publieke opinie.” Ben Yakoub volgde de audiovisuele uitlaatklep van veel jongeren op en ontdekte gaandeweg “de avant-garde van een nieuwe cinematografische taal.”

Cigarette Available
Sigaretten schooien. Een te banaal onderwerp om films over te maken, denkt u? Mustapha Bandini (34) en Nino Man (39) maakten een absurde spotprent over die eigen irritante ervaring als roker. Hoewel het hoofdpersonage nog maar net een sigarettenpak gekocht heeft, wordt hij onophoudelijk lastiggevallen door ‘saffenschooiers’ van diverse pluimage. “We houden ervan om de storende zaken des levens te verfilmen. Daar zit altijd een universeel kantje aan. De sigaret kan je gerust vervangen door iets anders,” zegt Mustapha. Entertainment primeert op de boodschap. Als hun film vragen oproept, des te beter.

Professionele filmmakers durven ze zich nog niet te noemen. Nino hopte de afgelopen jaren van de hiphop, de rap en de fotografie richting het medium film. Mustapha schaaft al ongeveer tien jaar aan zijn cameravaardigheden. Hij verdient zijn brood met videofilms maken, als workshopbegeleider bij het CVB (Centre Vidéo de Bruxelles) en bij Stadsateliers. Dat er een storyteller in hem schuilt, wist hij als kind al. Hij herinnert zich hoe hij als tiener radioverhalen registreerde. “Ik hou van de amateurkunst in de nobele betekenis van het woord. Amateurkunst is liefde, vuur, passie.”

De financiering voor Cigarette Available hoestten ze samen op. Ze wilden niet afhangen van de timing van een geldschieter, noch een inhoudelijk compromis sluiten. “System_D onderstreept een belangrijk fenomeen, namelijk de democratisering van audiovisueel materiaal,” zegt Mustapha. Hij gelooft dat het circuit van zelfstandige filmmakers zich ferm zal uitbreiden. “Zelfs grote namen zoals Spike Lee grijpen voor de financiering van films steeds vaker naar crowdfunding. System_D is de toekomst.”

The Split
In Hanna Zaleski’s kortfilm The Split nestelen de lange, bevreemdende scènes zich onder je vel. Een jonge vrouw zit in bad en voert ogenschijnlijk banale handelingen uit: ze wast haar haar, scheert zich. Toch ziet de kijker dat ze lijdt.

In haar jonge leven verhuisde Hanna verschillende keren tussen België en Polen, waar een strenge abortuswetgeving is en een sterk verdeelde publieke opinie rond uitgelokte vroeggeboorte. De idee voor The Split is gegroeid uit verontwaardiging over oordelen die vrouwen vaak nog moeten verdragen over hun individuele keuzes. “Samen met een vriendin keek ik naar een reclamefilm voor tampons. Verschrikkelijk. De reclame moest ons doen geloven dat de supertampon werkelijk alle geuren absorbeert en je vrij doet bewegen. Opdat niemand nog kan zien dat je je maandstonden hebt.” Hanna zou verwachten dat we het schaamtejuk hierover anno 2014 kunnen afwerpen. “We zijn geneigd te geloven dat het feminisme zijn taak al heeft vervuld. Wat nog telt, is een gelijk salaris. Maar we krijgen nog steeds allerlei etiketten opgeplakt. Alleenstaande moeder? Oh, neen. Een vrouw die resoluut voor haar carrière kiest? Neen, alstublieft. Een vrouw die aborteert, not done. Met een bloedneus over straat lopen is geen probleem, een vlek in je broek door een lekkende tampon, daarvoor moet je je verstoppen.”

De titel van de film refereert aan Hanna’s passie en job als IT’er. “Zoals twee computerservers die zich kunnen deconnecteren, met corrupte data als gevolg, zo leven wij in een maatschappij die te veel zaken wil intellectualiseren. We distantiëren ons van het fysieke, van ons eigen lichaam.”

Zaleski spreekt van haar eerste serieuze film, en de eerste keer dat ze echt iets durft te laten zien. Een filmopleiding heeft ze nooit gevolgd, maar een vader-cineast en moeder-actrice dompelden haar thuis wel onder in een filmbad. Ze had al wel eens rondgehangen op een filmset, maar sleet vooral veel uren in Cinematek, doorploegde filmkritieken en internettutorials, en trainde de regisseur in zichzelf door videoclips voor heavy metalbands te maken. Dat bij de making of van The Split niet alles vlot liep, frustreerde, maar was leerzaam. “Bepaalde scenes zoals ik ze in mijn hoofd had, konden we niet draaien omdat we niet de juiste camera of statief hadden. Het geluid moesten we achteraf opnieuw registreren. Ook in de montage moesten we creatief zijn, en hebben we Jim Jarmusch’ eerste langespeler, Stranger Than Paradise, herbekeken. Maar on s’est débrouillé, quoi.”

Gni Ts Ac
De naam van de kortfilm is haast niet uit te spreken. In een minimalistische setting en zonder woorden onderzoeken twee actrices de relatie tot elkaar. Het is duidelijk dat regisseur Nganji Mutiri een hart heeft voor fotografie.

De streetfotograaf had zich vier jaar geleden nochtans amper kunnen voorstellen dat hij films zou maken, die bovendien hun weg vinden naar filmfestivals met enige naam en faam. De verveling bij het bankkantoor waar hij tot zijn dertigste werkte, was verpletterend. Een ontslagbrief opende uiteindelijk de deur naar een creatief zelfstandig bestaan als schrijver, acteur, fotograaf en filmmaker.

Hij riep een deelplatform voor poëzie in het leven (www.lartdetrehumain.net) en richtte samen met twee vrienden het artistiek collectief L’Animalerie op. “Onze leuze is: gebruik wat voorhanden is. En onze gouden regel is: elke keer iets beters maken.” Het lege huis van de pas overleden grootmoeder van een van de leden van het collectief, gaf de impuls voor de kortfilm Gni Ts Ac. Eén draaidag volstond. (Voor de geïnteresseerde lezer: Mr Wilkins van Watna Horemans, een andere film die te zien is op System_D, is in hetzelfde lege huis gedraaid, nvdr)

Als adolescent ontvluchtte Nganji ooit oorlogsgeweld in Congo. Nganji kiest voor personages die zichzelf weer moeten bijeenrapen, die worstelen met grote of kleine drama’s. Regissseurs als Michael Haneke, Christopher Nolan, Jacques Audiard of Asghar Farhadi hebben volgens de jonge maker het talent om die interne menselijke strijd te verfilmen. Nganji’s voorbeeldenlijst is lang.

Heeft hij schrik dat het publiek de films van System_D gaat bekijken als amateurproducties? “Dat is het risico. Maar als het publiek komt kijken, dan hebben we al gewonnen. Dan staat hen een aangename verrassing te wachten.”

Film Festival System_D.

data: 19, 20 en 21/12

waar: KVS, Brussel