Expo: schatten van de moderne architectuur

Voor het eerst in het bijna vijftigjarige bestaan van de Archieven voor Moderne Architectuur, de AAM, kunt u de omvang leren kennen van de schatten die daar bewaard worden. De bonte expo loopt in het CIVA, het Internationaal Centrum voor de Stad, de Architectuur en het Landschap.

I n 1968 dolven enkele jonge architecten van La Cambre, de Nationale school voor visuele kunsten, bijna per abuis het werk van de Belgische architect Antoine Pompe op. Hoe kon hij ooit vergeten worden? Dat wijt de AAM-voorzitter, de architect Maurice Culot, aan het gebrekkige onderricht van de moderne architectuurgeschiedenis in België. Aan de hand van de ideeën van Pompe werd het hele modernisme getriggerd. Dat werd in 1969 bezegeld in de tentoonstelling Antoine Pompe et l’effort moderne en Belgique in het Museum van Elsene en ook in de oprichting van de AAM, Archives d’Architecture Moderne. Vandaag is de AAM een van de belangrijkste architectuurarchieven van Europa. Ze bewaren meer dan 300 fondsen en verzamelingen van Pompe tot aan het Pavillon Blaton, het laatste grote fonds uit 2013.

“De rijkdom van de collectie is weinig bekend en zal duidelijk worden door de gekozen stukken,” vindt Culot. Naast een feest van herkenning met namen als Victor Horta, Albert Bontridder, Henry Van de Velde, Paul Hankar, Ernest Blérot, Paul Hamesse, Alfred Chambon, Jean-Jules Eggericx, Victor Bourgeois, Louis-Herman De Koninck en Renaat Braem, zal het ook een verrassingspartijtje zijn.

Culot legt uit wat er zo bijzonder is aan de periode tussen het ontluiken van de art nouveau en Expo 58 met daartussen de art deco en de modernistische architectuur: “Rond 1900 leerde heel de wereld België kennen door de art nouveau van Horta, Hankar, Van de Velde, Serrurier-Bovy, Van Averbeke, enzovoort. Expo 58 was de eerste grote naoorlogse wereldtentoonstelling die het herstel van de welvaart vierde. We trekken een boog tussen twee momenten van optimisme en illustreren deze kleurrijke tussentijdse periode. Na 1958 is de creativiteit van de Belgische architectuur zeker niet verdwenen, maar er heeft zich stilaan een kloof gevormd tussen publiek en architecten.”

Cubexkeuken
Culot publiceerde al toegankelijke boeken over architectuur, ook voor jongeren, dat belooft voor de aanpak van de tentoonstelling. Bij het thema ‘Van herenhuis tot appartement’ zie je wat het idee om horizontaal en niet langer verticaal te wonen allemaal teweegbracht. In wetten, in de reclame en bekeringsijver, en natuurlijk zijn er ook mooie voorbeelden van klare, rationele appartementsgebouwen. Visueel is er niet alleen tweedimensionaal iets te beleven: er zijn ook echte keukens zoals de standaardkeuken van Charlotte Perriand uit 1945 ontworpen voor La Cité radieuse van Le Corbusier en de Cubexkeuken uit 1930 van Louis-Herman De Koninck die in België een groot succes kende en vandaag nog gretig gerestaureerd en gekopieerd wordt. Maar de archieven bevatten ook een bureautje uit 1914 voor Vlaamse mijnwerkers van Antoine Pompe, buizenstoelen van Louis-Herman De Koninck en meubels van Gustave Surrurier-Bovy.

De rol van de foto en de fotografen in de verspreiding van bepaalde architectuurideeën wordt prominent getoond. Zo is de evolutie te zien van de fotograaf die op een klinische manier de Brusselse straten in 1880 fotografeert, over de fotograaf met oog voor de nieuwe zakelijkheid in de jaren 1930 tot de fotograaf die zijn talent ten dienste stelt van de grote architecten en deelneemt aan een wederzijdse artistieke bevruchting. Uiteraard zijn er tekeningen, plannen, maquettes maar ook avant-gardistische kledij met betrekking tot de verschillende thema’s zoals de futuristische stad of de architectuur van bioscopen, grootwarenhuizen, ziekenhuizen en garages.

Bij sommige grote projecten laten de utopische of luxueuze tekeningen de ongebreidelde fantasie van hun scheppers zien. Ook het fragiele van het architecturale erfgoed komt aan bod, vertrekkend vanuit de sloop der slopen van het Volkshuis van Horta en eindigend met de beschermingsmaatregelen van vandaag.

Spannend zijn de ongekende en onuitgevoerde projecten zoals het stadion van Henry Van de Velde op Linkeroever uit 1933, een indrukwekkende reeks watertorens, en de verloren gewaande plannen van Horta van onder andere het Paleis voor Schone Kunsten die opdoken nadat het archief van Blaton, de voornaamste bouwmeester van Horta, door de verrukte handen van de AAM’ers ging.

Expo van 28 januari tot 19 april 2015, van dinsdag tot vrijdag van 12-18u, weekend van 10u30-18u, CIVA, Gelijkvloers, Kluisstraat 55, 1050 Elsene, 02-642.24.62,
info@aam.be, www.aam.be