Expo: naar de kapper op Beautysalons Burundi

In de aanloop naar de presidentsverkiezingen in juni heersten er afgelopen weekend al spanningen en onrust in Burundi. Maar er zijn ook andere, positieve verhalen te vertellen over het Afrikaanse land. Het verhaal van de ontelbare kapsalons die je er aantreft bijvoorbeeld.

Kunstenaar Astrid Haerens woont ondertussen alweer dichtbij in Sint-Gillis, maar twee jaar geleden woonde ze nog in Bujumbura, de hoofdstad van het voormalige Belgische mandaatgebied Burundi. Dat beviel haar zo dat ze afgelopen zomer van deBuren nog eens terug mocht reizen voor een bijzonder project. Samen met documentairemaakster Emma Lesuis verkende ze de geheimzinnige wereld van de talloze Burundese kapsalons. Het resultaat is een expositie met foto's, film en literair-journalistieke teksten die loopt in het Brusselse kunstencentrum Recyclart. Een expo over schoonheidsbeleving, eigenwaarde, genderverhoudingen, creativiteit en zelfstandig ondernemen.

Voor Astrid Haerens waren er genoeg redenen om dat onbekende facet van dit soms wat vergeten stukje Centraal-Afrika naar Brussel te brengen: "Om te beginnen wilden we ook eens een positief verhaal brengen over de regio. Want dat mis ik toch in onze media. Als men het al eens heeft over Centraal-Afrika en het gebied van de Grote Meren, dan is het meestal negatief. Terwijl ik in Burundi veel mensen heb leren kennen die sterk in het leven staan. Veel fiere mannen en vrouwen die helemaal niet zielig zijn. Niet dat we in deze tentoonstelling de kritische noot schuwen, maar het is nu eens niet onze bedoeling om een probleem aan te kaarten of iets aan te klagen."

Waarom is die hele cultuur rond de beautysalons zo'n intrigerend onderwerp?
Astrid Haerens: Burundi is een van de armste landen van Afrika. Maar dat staat in groot contrast met de hoeveelheid kapsalons die je er aantreft en de hoeveelheid geld en tijd die daarin gestoken wordt. Voor ons heeft het iets absurds om in zo'n klein dorpje vijf kapsalons in één straat aan te treffen.
We wilden onderzoeken welke rol schoonheidsbeleving in de Burundese maatschappij heeft, en hoe het komt dat iemand met weinig geld toch zoveel aan het uiterlijk uitgeeft. Het lichaam is er vaak het enige bezit. Daarom wordt het zo verzorgd. Waar in het Westen het beeld van de steden bepaald wordt door de gebouwen, gebeurt dat in de Afrikaanse steden door de lichamen van de bewoners. Dat brengt een sociale druk met zich mee: je moet er verzorgd uitzien om mee te tellen. Maar schoonheid kan ook een middel zijn om op te klimmen in de maatschappij en je te emanciperen. Ook het sociale aspect van de salons is belangrijk. Voor vrouwen zijn ze een manier om uit de hun toebedeelde rol te stappen. En ze geven hun de kans om zelf een mini-onderneming uit de grond te stampen. De kapsters die ik ontmoet heb, waren vaak vrije, onafhankelijke vrouwen.

Maar behalve een beroep is het kappen ginds ook haast een echte kunstvorm.
Haerens: Zeker. We hebben uren en dagen in salons gezeten waar ze heel lang aan één kapsel werken. En dat terwijl er geen kappersscholen zijn. Alles is het resultaat van creativiteit. Interessant aan Burundi is ook dat het een van de minst geglobaliseerde en dus minst van buitenaf beïnvloede landen ter wereld is. Dat geldt ook voor de kapsels, die vaak zelf verzonnen zijn, en met eigen middelen worden gerealiseerd. Het kapsel vertelt dus veel over wie het draagt. Het is een communicatiemiddel. Je kan er soms aan zien waar iemand vandaan komt.

Hoe is de tentoonstelling opgebouwd?
Haerens: Emma is documentairemaakster en heeft gefilmd. Ik heb foto's gemaakt en schrijf daar teksten bij. We bouwen onder meer een muur van tv's waarop de interviews met de vrouwen te zien zijn met daartussen sfeerbeelden. We plaatsen ook een typische oude droogkap waarin je naar sfeergeluiden kan luisteren.

En tijdens de vernissage wordt er zelfs gekapt?
Haerens: Ja. We hebben gekozen voor de vitrines van Recyclart omdat je daar heel makkelijk de sfeer van een kapsalon kan creëren. Het is de bedoeling dat mensen er even kunnen blijven hangen in een salonsfeer die niet te afstandelijk is. Volgend jaar gaan we met dezelfde expo ook naar het Vlaams-Afrikaans Huis Kuumba in Elsene. We hebben ook al contact gehad met de ambassade van Burundi, in de hoop dat we de expositie ooit naar daar kunnen brengen.

Beautysalons Burundi: Schaamteloos schoon

data: > 22/5

waar: Recyclart, Brussel-Stad