'Drinkcultuur is ook cultuur': nieuw boek over jenever en bier in Brussel en Brabant

Vrinden neemt u plaisier. Openbaar Kunstbezit Vlaanderen heeft met de provincie Vlaams-Brabant, het Liberaal Archief en andere partners een stuk nostalgische drankcultuur in woord en beeld gevat. Titel van de lijvige publicatie is ‘Vlaams-Brabant drinkt. Bier- en jenevercultuur sinds 1800’. Ook de brouwerijen, distributie en consumptie in Brussel ontbreken niet. Dat het boek bruist van de joie de vivre is één ding, maar er wordt ook wijselijk over ‘matig gebruik’ geschreven.

Dat Brussel lang voor Leuven in de Middeleeuwen een bruisende bierproductiestad was, staat buiten kijf. Mensen moesten nu eenmaal drinkbaar vocht consumeren; gewoon water kon die kwaliteit niet garanderen. De echte sociale drankcultuur, met brouwerijen, bierstokerijen, (jevener)stokerijen én de obligate volkscafés kent zijn maatschappelijke en architectonische verankering met de stad pas na 1800. En met de heropleving van soorten drank vandaag, past het dan ook om een regio duidelijker te belichten, naar producenten, handelaars en verbruikers.

Het boek begint met een Liedeken gezongen door de Vrienden van de opregte Eendragt, van café Uyt de Klok, in de Zavelstraat, ter gelegenheid van Loven Kermis in september 1860. Vrinden neemt u plaisier. (...) Want als den Brusselaer is by den Lovenaer kan er zoo ik vermeyn, geen grootter vriendschap zyn, zo gaat het refrein. De liederenschat is alvast één invalshoek om het erfgoed van bier- en jenevercultuur te belichten.

De negentiende eeuw heeft met zijn industrialisering de productie van het vloeibare brood contouren gegeven. Een goed inzicht in de brouw- en stookprocessen wordt in het Traité complet de fabrication des bières et de la distillation de grains, pommes de terre, vins, betteraves, mélasses,... (1865) door Georges Lacambre uitgelijnd. Stilaan verandert ook de beeldvorming over dronkenschap, van een persoonlijk naar maatschappelijk fenomeen. En dat in een tijd dat elk dorp zijn eigen bier(en) heeft. Aan fotomateriaal van Brusselse relicten trouwens geen gebrek in het boek. Een bierkruik in Brussels porselein met illustraties van een moutstok en bezinkselzeef. Een schilderij Smokkel bij de Hallepoort, door C.F. Coene (1828). Een foto van 1900 van een enorm depot aan biervaten in het distrubitiecentrum van Delhaize in de Ossegehemstraat. Of de bottelarij, waar Delhaize in het Interbellum het bier zelf op flessen trok. Het zijn maar enkele voorbeelden.

Treinwagonbestemming
Opvallend is het cafénetwerk in de stad, met chique etablissementen als het Muntpleincafé Trois Suisses, waar Brasserie Löwenbrau München de Duitse bieren ingang doet krijgen. De doorbraak van de buitenlandse bieren teert immers op de arbeider die stilaan wat meer geld verdient. Brussel wordt de treinwagonbestemming voor Hofbrau, Grüber, Spatenbräu, Löwenbräu en andere lagegistingsbieren. De Brusselse brouwerij Leopold speelt in op die markttrend, en verleidt de liefhebbers in 1930 met White Star. Ook keukenbier als van De Palmboom (Werchter) moet het hebben van depots in Brussel (Jollystraat). En Brusselaars trekken er in het weekend graag op uit, zoals naar Café du Centre in Beersel.

Dat brengt ons bij een hoofdstuk over de gevaren van alcohol, zoals de Ligue patriotique contre l’Alcoolisme Bruxelles waarschuwt op een affiche: ‘ceux qui en vivent, et ceux qui en meurent’. Het staat inderdaad tegenover het naoorlogse expansieverhaal van de grote brouwerijen. Gedaan met het geuzeglas van Brasseries Unies Koekelberg, het bierviltje van Belle-Vue (Vandenstock) en Brasserie Leopold. De bieraanmaak in de hoofdstad overleeft met oud (Cantillon) en nieuw (Brasserie de la Senne), maar die laatste komt niet voor in het boek. Wel toont het bierfestival op de Grote Markt, dat sinds 1986 veel volk trekt, dat de drankcultuur blijft smaken.