De Van Hove-monologen: 'Elk milligrammetje telt'

Deze week gaat A view from the bridge in première op Broadway. In december volgt Lazarus, zijn veelbesproken samenwerking met David Bowie, maar tussen de gamechangers en topsamenwerkingen door vindt regisseur Ivo van Hove monologen regisseren de ultieme uitdaging.

Song from far away, de tweede in een trilogie van monologen van Ivo van Hove en Toneelgroep Amsterdam, ging in maart in première in São Paulo, waar ook de eindregie plaatsvond. "Een inspirerende, vitale omgeving is altijd fijn," laat Ivo van Hove ons weten vanuit die andere grootstad, New York, tussen de repetities met David Bowie door. "Ik ben een echte stadsmens. In São Paulo ben ik elke dag naar het repetitielokaal gewandeld, ook al raadde iedereen het me af omdat het gevaarlijk zou zijn. Wel, het was fantastisch. Zo begin je toch anders aan je dag. Die indrukken neem je mee naar de set."

De anonimiteit van de stad kan ook een ideale ontsnappingsroute bieden, zoals voor het hoofdpersonage van Song from far away. Hét thema van die nieuwe monoloog lijkt me eenzaamheid.
Ivo Van Hove: Het is zeker een thema, maar niet het belangrijkste. De voorstelling gaat over een 34-jarige Nederlander (rol van Eelco Smits, tp), die al veertien jaar lang in New York woont en werkt. Hij heeft niet zoveel vrienden, maar houdt van de anonimiteit van de stad, en heeft er zelf voor gekozen afgesneden te zijn van zijn familie. Dat is het drama van de voorstelling, want op een bepaald moment krijgt hij een onverwacht telefoontje van zijn moeder. Zijn broer is overleden en hij wordt verwacht op de begrafenis. Zo komt hij opnieuw in contact met zijn emoties en komt hij ook weer tot leven.

Hoe gaat werken met één acteur je af?
Van Hove: Ik ben dol op monologen. Voor een regisseur zijn ze de ultieme uitdaging. Ik sta misschien bekend voor de grootschalige voorstellingen, maar ondertussen spelen we toch al zes jaar La Voix humaine met Halina Reijn. Het was bedoeld om drie avonden in de Monty te spelen, en nu hebben tienduizenden mensen over de hele wereld het gezien.

Wat is de uitdaging dan?
Van Hove: Kijk, mijn vader had als ouderwetse apotheker, die nog zelf zijn pilletjes en zalfjes produceerde, een milligramweegschaal. Tijdens het regisseren van een monoloog werk je niet met kilo's, zoals bij grote voorstellingen, maar met milligrammen, en élk milligrammetje telt. De uitdaging is vooral om er een toneelvoorstelling van te maken. In dit geval verlaat ik het originele scenario van Simon Stephens en geef ik het personage een echte thuis, waar het publiek binnen mag kijken. Als een voyeur zie je een man door alle fases van een rouwproces gaan: opstandigheid, negeren, accepteren… Stephens schreef een brieventheaterstuk, ik heb er een dramatische theateravond van proberen te maken.

Hoe zal het derde luik van de trilogie, met Ramsey Nasr en een wereldpremière volgend jaar in het Kaaitheater, hierbij aansluiten?
Van Hove: Ook dat stuk, waaraan ik met een klein kernteam zal werken, portretteert iemand die alleen is, achtergebleven of verlaten. Ramsey vroeg zich af wat de man zegt aan de andere kant van La voix humaine, het eerste luik. Daarom heet het ook De andere stem. Het is gek, want in Song from far away heeft het hoofdpersonage ogenschijnlijk helemaal geen last van dat alleen zijn, maar als blijkt dat het verlangen naar een onverwerkte oude liefde plots in alle hevigheid weer oplaait, maar onbeantwoord blijft, moet hij daarmee voort, alleen. Nu ik er opnieuw bij stilsta, is eenzaamheid misschien toch een veel belangrijker thema dan ik eerst dacht. (Lacht)

Eenzaamheid is ook een stedelijk verschijnsel.
Van Hove: Zelf vertoef ik vaak in New York, de stad van de vrijgezellen. Iedereen woont hier alleen. De restaurants zijn hier zo gemaakt dat je ook op een gepaste manier alleen kan gaan eten. Ik ben ervan overtuigd dat de toename van alleenstaanden op termijn tot nieuwe samenlevingsvormen zal leiden. Je ziet het al in New York: veel grote appartementsblokken zijn eigenlijk geïntegreerde dorpen. Zelf heb ik een tijdje in een gebouw gewoond met een gemeenschappelijke ruimte, de zogenaamde 'harbour room', waar je met je computer kon gaan zitten en, indien je dat zou willen, contacten leggen. Precies omdat we op een heel andere manier zullen samenleven, zal onze maatschappij er eind deze eeuw heel anders uitzien. In mijn monologen, die in de eerste plaats emotionele landschappen zijn, schets ik toch op een of andere manier een tijdsbeeld, één waarin mensen met hun verdriet niet zo makkelijk ergens terechtkunnen. Als je één goede vriend of vriendin hebt, mag je al gezegend zijn.

Hoe gaat het ondertussen nog met je nieuwe vriend, David Bowie?
Van Hove: (Lacht) Gisteren hebben we toevallig een eerste provisoire doorloop gehouden van drie kwart van de voorstelling, met hem naast mij. Dat was best spannend. Maar hij reageerde heel enthousiast. (Fier) "Kan je ook mijn volgende wereldtournee regisseren?" klonk het. Voorlopig gaat alles dus heel goed. Nu volgt de generale repetitieperiode, daarna drie weken previews en op 7 december de première. Trouwens, de tekst van Lazarus is van de Ier Enda Walsh. Je kent hem misschien van Disco pigs en hij schreef het scenario van Hunger van Steve McQueen. Stephens en Walsh hebben mijn lust om met nieuwe auteurs aan de slag te gaan alleen maar aangewakkerd. De schrijver die als God zijn Nieuwe Testament dropt, wat je dan maar te aanvaarden hebt, bestaat gelukkig niet meer. Het toneel van de 21e eeuw is een collectieve arbeid.

Het kan blijkbaar niet op, want na het succes op de Londense West End gaat je Arthur Miller-regie A view from the bridge precies nu ook op Broadway in première.
Van Hove: Dat is een echte bom geweest. Weet je, mijn grote levensmissie is heel persoonlijk én heel extreem theater maken voor een zo groot mogelijk publiek. Als straks een kleine 400.000 mensen dat stuk zullen hebben gezien, zal ik apetrots zijn, temeer omdat de voorstelling helemaal niet werd gemaakt om een publiek te behagen. Toen we er in Londen mee naar de West End gingen, werd gezegd dat het een gamechanger was. Dat betekent dat producenten niet meer kunnen zeggen dat je alleen maar entertainment mag maken in het commerciële circuit, maar dat ook heel serieuze en in de vorm vrij extreme voorstellingen zonder sterrencast kunnen. Ik kan alleen maar blij zijn dat ik deel mag uitmaken van zo'n vernieuwingsbeweging.

Song from Far Away

data: 25 & 26/11, 20.30

waar: Kaaitheater, Brussel-Stad