1498 Bijnens Thomas
© Ivan Put

De bende van de Bende: Michael Bijnens en Willy Thomas

Michaël Bellon
© Agenda Magazine
09/11/2015

De reeks roofovervallen die de Bende van Nijvel tussen 1982 en 1985 pleegde op supermarkten, kostte 28 mensen het leven. Maar door het mislukte onderzoek beheerst de Bende ook het leven van vele nabestaanden, getuigen en gerechtsdienaars tot op de dag van vandaag.

De saga rond de Bende van Nijvel werd een symbool van de manier waarop het Belgische gerecht er zelfs in zware misdaaddossiers in slaagde om van een onderzoek een onoverzichtelijke bende te maken. Net als de zaak van De rechtvaardige rechters was het dossier gefundenes Fressen voor fantasierijke misdaadjournalisten, overijverige rechercheurs en andere complottheoretici, die aan de miljoenen pagina's gerechtsdocumenten nog een karrenvracht eigen teksten toevoegden. Daar komt precies dertig jaar na de laatste feiten een tekst bij van auteur en theatermaker Michael Bijnens (25), die verschillende betrokkenen ging opzoeken. Willy Thomas geeft hen een stem, Michiel Voet zorgt voor een oversized decor en Thomas Bellinck coacht.

Voor Bijnens is dit een tweede première op korte tijd, nadat zijn debuutroman Cinderella, over het prostitutiemilieu waarin hij met zijn moeder opgroeide, op een lovend onthaal kon rekenen. Zijn er misschien verbanden te vinden tussen het verhaal in Cinderella en dat van de Bende van Nijvel? "Het meest voor de hand liggende is natuurlijk dat ze allebei draaien rond misdaad en geweld," zegt Bijnens, "thema's die mij blijkbaar erg interesseren. In het dossier van de Bende zit zowat elke vorm van criminaliteit, elke verschijningsvorm van het kwaad vervat: politieke misdaad, dievenbendes, afpersing – het is bijna een Bijbelse catalogus van zonden. Er is niets wat een groter effect heeft op een mensenleven dan geweld. De aanslag in Aalst bijvoorbeeld, om 7.40u op 9 november 1985, heeft maar drie minuten geduurd, maar in die tijd zijn er acht mensen doodgeschoten. Alle betrokkenen leven daar nog elke dag mee. Ik sprak een van de overlevenden van wie het lichaam nog altijd vol lood zit en de ziel vol vuur. Hij noemt die drie minuten het uur nul dat alles heeft veranderd."

"Verder herken ik ook de onbeholpenheid. De tragische figuren die ik in mijn boek opvoer, zie ik bij de Bende ook rondlopen. Ik herken heel erg het marginale milieu rond figuren als De Staercke (nog steeds een hoofdverdachte, mb) en Les Borains (een groep criminelen die ook even werd verdacht, mb), en het samenvallen van misdaad en geklungel. Cinderella is in zekere zin een misdaadroman waarin het misdoen mislukt, en ook de Bende bestond eerder uit sukkelaars dan uit genieën achter een groots georkestreerd complot. Zo begonnen ze na de aanval op de Colruyt in Nijvel in 1983 een gat te branden in een deur die ze veel gemakkelijker hadden kunnen forceren. Daardoor is het alarm afgegaan en hebben ze een agent moeten doden. Sommigen hebben daarvan gemaakt dat het de bedoeling was die agent te doden, omdat het om een terroristische aanslag ging, maar het waren gewoon dieven die een fout maakten."

Tussen haakjes, ben je eigenlijk oud genoeg om de Bende te hebben meegemaakt?
Michael Bijnens: (Gnuivend) Nee, maar misschien moeten we dat maar geheimhouden... Ik ben vijf jaar na de laatste aanslag geboren, niet eens meer in de jaren 1980. Maar tot nu toe heeft nog niemand daar een probleem van gemaakt.
Willy Thomas: (Droog) Ik was wel al geboren, maar ervoer de zaak toen ook al snel als een waarin je door de bomen het bos niet meer zag. De verhalen die toen de ronde deden, konden mij maar matig boeien, omdat je voelde dat iedereen er zomaar mee aan de haal kon. Dat is later ook gebleken. Er zit veel manipulatie en desinformatie in het onderzoek.
Bijnens: Er is veel gemanipuleerd, maar niet op een strak georganiseerde manier. Het is niet zo dat er achter de 24 verschillende feiten die met de Bende in verband worden gebracht een complot zit van een kernclubje van daders, dat er door systematische manipulatie van het onderzoek voor heeft gezorgd dat er vandaag nog geen oplossing is. Als je dat gelooft, dan breng je de menselijke tekortkomingen niet in rekening. Er zijn wel verschillende figuren, ook mensen die niet direct als verdachten of medeplichtigen betrokken waren, die om verschillende redenen het onderzoek in de war hebben gestuurd.

Is het de bedoeling om ons met het stuk terug te katapulteren naar de jaren 1980?
Bijnens: Nee, we hebben vooral een tijdloos monument willen oprichten voor de menselijke conditie. Die heeft met het onderzoek naar de Bende een mooie case gekregen, maar beperkt er zich niet toe. Voor mij is dit een voorstelling over mensen die er niet in slagen om de werkelijkheid te vatten en de juiste verbanden te leggen. Ik heb met een vijftiental mensen gesproken die op een of andere manier bij de zaak betrokken zijn geweest, en die moeten omgaan met het feit dat ze het niet begrijpen. Dat doen ze op andere manieren, die allemaal interessant zijn. Je hebt er die vrede kunnen nemen met de situatie, je hebt er die zich verliezen in een breiwerk aan foute conclusies en hypothesen, je hebt er die teren op hun eergevoel, je hebt ook iemand die paranoïde is geworden en mij heeft gewaarschuwd dat 'ze' mij ook gaan kapotmaken.
Het is zo'n omvangrijk dossier waarin zoveel gefantaseerd wordt dat de grens tussen fantasie en werkelijkheid vervaagt en de complexiteit zichzelf begint te reproduceren. Uit elk zwart gat ontspruit weer een nieuw universum, en dat kosmische aspect is heel aantrekkelijk. Voor dat tasten in het duister, voorbij de grenzen van onze kennis, hebben we een monument gecreëerd dat wel enigszins ouderwets is, maar ook tijdloos aanvoelt.
Thomas: De getuigenissen die Michael heeft verzameld, evoceren een aantal elementen uit de geschiedenis van de Bende. Maar het gaat vooral om de figuren die mee die geschiedenis uitmaken en die Michael in zijn stuk een stem heeft gegeven. Ik ga die niet in een soort onemanshow als een resem typetjes neerzetten, maar hen wel, als een soort tussenpersoon, een plaats proberen te geven in de chaos van het dossier. De worsteling van die mensen met dat kluwen en wat dat allemaal heeft teweeggebracht, maakt het ook relevant en herkenbaar voor ons.

Zou een dergelijke historie zich vandaag nog kunnen voordoen?
Thomas: Dat weet ik niet. De politie was toen heel anders georganiseerd. Maar een onderzoek naar een bepaald 'gebeuren' is puur filosofisch altijd een discutabele kwestie. Elke manier om een waarheid te benaderen, is subjectief. In een discussie met vijf mensen zal je altijd vijf versies krijgen vanuit vijf verschillende perspectieven. De mensen die lang met het Bende-dossier bezig zijn geweest, hebben ook allemaal 'hun waarheid'.
Daarbij komt dat in dit dossier het onderzoek nog eens extra in de war is gestuurd. Een van de fragmenten in het stuk geeft de woorden weer van een van de politiemensen die zegt dat er twee voorwaarden zijn voor een perfecte misdaad: ten eerste de perfecte misdaad plegen en er ten tweede voor zorgen dat het onderzoek de verjaringstermijn niet aankan, door zoveel sporen in het rond te strooien dat iedereen hopeloos in het rond begint te zoeken. Het liep ook vaak vast op de trots van onderzoekers die het dossier als het hunne beschouwden en feiten achterhielden voor de rest. En de complexiteit van het juridische systeem helpt natuurlijk ook niet. De spanning die tegenwoordig bij verschillende rechtszaken naar boven komt, kon je toen misschien voor het eerst voelen.
Bijnens: Misdaad in België ging in die jaren meestal niet veel verder dan een overval op een kruidenierszaak. Vandaag verwacht je dat het gerecht tot meer in staat is, maar dat wil niet zeggen dat het onderzoek naar de Bende nu zo geweldig verloopt. We weten over de kern nog even weinig als in het begin. Er spelen vandaag nog altijd vetes, er is zelfs sprake van een roddelcircuit over de Bende.
Thomas: Dat bedoel ik met die herkenbaarheid. Als je dat hoort, weet je: op andere plaatsen gaat het er op precies dezelfde manier toe.

Laat de tekst ons ook die machteloosheid ten aanzien van een complex probleem ervaren?
Thomas: Eigenlijk geeft de proloog al een mooie voorstelling van het kluwen en van het gevoel dat je iets verliest als je ergens meer in verwikkeld raakt. Helemaal op het einde krijg je misschien de indruk dat het toch naar een soort oplossing gaat, terwijl die oplossing niet komt.
Bijnens: De titel drukt het goed uit: je kan geen samenvatting geven van het onbekende. Je kan het onoverzichtelijke niet overzichtelijk maken.

Getuigt de beslissing van de regering om de verjaringstermijn opnieuw met tien jaar te verlengen dan van een hang naar zelfbedrog?
Bijnens: Ik hoopte dat de zaak wel zou verjaren, zodat het volledige dossier zou kunnen worden vrijgegeven. Ik ken de argumenten: er zouden nog pistes zijn die niet voldoende zijn onderzocht. Maar ik denk dat je nu wel mag besluiten dat de meeste zaken zijn bekeken of niet meer kunnen worden bekeken.
Thomas: Op den duur krijg je de indruk dat de verlenging van de verjaringstermijn meer in de kaart speelt van de onoplosbaarheid dan van een mogelijke oplossing. Want er zijn waarschijnlijk ook mensen die klaarzitten om hun informatie naar buiten te brengen zodra de zaak verjaard is. Maar zolang je niet stopt met zoeken, lijkt het natuurlijk nog altijd alsof je naar een punt kan evolueren waarop gerechtigheid zal geschieden. Iedereen weet dat dat punt niet zal komen, maar aan de andere kant zit je met die zware erfenis. Er zijn mensen gek geworden van deze affaire, er zijn er die zelfmoord hebben gepleegd, en er zijn de 28 slachtoffers en hun nabestaanden. Dat is niet niks.

Misschien moet jullie stuk ons verlangen naar straffe verhalen dan maar stillen.
Bijnens: Wij gaan niet vertellen hoe het zit. Laat dat een van de verdiensten van het stuk zijn. Wij weten niet hoe de vork in de steel zit en blijven open voor alle hypotheses. We mijden de grote spookverhalen zoals die van de Roze Balletten of dat van Paul Vanden Boeynants die eens voor de kick met de Bende zou zijn meegereden. Het is geen documentaire, maar een goed geresearchte vertelling, waarbij de fictie uitdrukkelijk niet dient om invulling te geven aan wat we niet weten. Het gaat juist over dat niet-weten.

Aperçu de l'inconnu

data: 13 > 21/11, 20.30

waar: KVS_BOX, Brussel-Stad

Liesbeth Bernolet praat op tvbrussel met schrijver en theatermaker Michael Bijnens: "Verhalen uit prostitutiemilieu gretig opgeslokt"

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Brussel-Stad, Podium

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni