Berlin zoekt de grenzen op in Land's end

In Land's end laten de theatermakers-cineasten van Berlin zien hoe grenzen een grote impact kunnen hebben op wie langs een van beide kanten ervan of - nog erger - er pal op woont. Voor de tweetalige voorstelling met een Franstalige acteur, een Nederlandstalige actrice, zeven installaties en vijf schermen, wordt de KVS_BOX even binnenstebuiten gekeerd.

Bart Baele en Yves Degryse werken met Berlin al meer dan tien jaar aan voorstellingen waarin theater met cinema en beeldende kunst, en fictie met documentaire non-fictie worden gecombineerd. Na de Holoceen-cyclus, die internationaal opgemerkte creaties als Jerusalem, Iqaluit, Bonanza en Moscow voortbracht en nog steeds doorloopt, zijn ze met Tagfish, Land's end en Perhaps all the dragons ook al drie episodes ver in hun nieuwe Horror Vacui-cyclus. Land's end, dat handelt over verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag – waaronder een moord – werd destijds geselecteerd voor het Theaterfestival 2012, en is nu in de KVS te zien.

De titel verraadt opnieuw jullie interesse in specifieke geografische plekken. Hangt dat ook samen met een bepaalde werkwijze?
Bart Baele: Het grootste verschil tussen de Holoceen-reeks en Horror Vacui ligt precies in de werkwijze. Voor Holoceen (de naam van het huidige geologische tijdperk, mb) maakten we echt stadsportretten, waarbij we telkens van nul vertrokken, als toeristen die alle uithoeken van die stad onderzoeken om tot een breed verhaal te komen. De voorstellingen in de Horror Vacui-reeks beginnen eerder met een specifiek verhaal dat we dan verder onderzoeken. Een fait divers of een groter verhaal dat samenhangt met een specifieke plek, maar dat bij de uitwerking iets universeels krijgt.
Wat de voorstellingen van Horror Vacui nog gemeenschappelijk hebben, is dat er altijd wel ergens een tafel opduikt waarrond we mensen proberen samen te brengen die anders nooit met elkaar zouden samen zitten. Omdat ze niet kunnen, niet mogen of niet willen. Wij brengen hen toch samen door interviews met hen op te nemen en door elkaar te monteren. Een extreem voorbeeld was Tagfish, waarin zeven mensen rond een vergadertafel zaten die allemaal betrokken waren bij het bouwproject van een sjeik in het Ruhrgebied, maar die elkaar verder nooit in levenden lijve hebben gezien. In Land's end zijn het de huurmoordenaar en zijn opdrachtgeefster die samenkomen voor een confrontatie.

De locatie is in dit geval een boerderij pal op de grens tussen Frankrijk en België.
Baele: Op het eerste gezicht misschien niets bijzonders, tot je hoort wat de consequenties zijn als een gebouw effectief in twee landen ligt. Om de oude boerderij te verbouwen tot een woning met een feestzaal hebben de huidige bewoners alles dubbel moeten doen. Zowel bij de Franse als bij de Belgische overheid moesten ze een bouwvergunning aanvragen. Je kunt aan het gebouw ook perfect zien waar de grens loopt, want in Frankrijk mochten ze dakramen steken en in België niet. Er is niemand die de twee dossiers eens naast elkaar heeft gelegd om voor wat eenheid te zorgen. Het huis heeft ook twee adressen en dus komen er twee postbodes.

Bij dat absurde gegeven komt ook nog eens een moordzaak.
Baele: De boerderij had niet rechtstreeks met die moord te maken. Maar het gerecht in Frankrijk en België stond voor een probleem omdat de opdrachtgeefster van de moord in België woonde en de huurmoordenaar was opgepakt in Frankrijk. Het Belgische gerecht wilde een confrontatie tussen de twee, maar Frankrijk wilde geen onderdanen uitleveren en het was nog ver voor de tijd van de videoconferentie. Men dacht toen op een zeer slimme manier de bureaucratie te omzeilen door die boerderij op te vorderen en daar een lange tafel in te zetten waarvan twee tafelpoten in België stonden en twee in Frankrijk. Toch heeft men zichzelf zo in de nesten gewerkt. Omdat men zich echt geen procedurefout kon veroorloven, werd er een landmeter ingezet om de grens nog eens opnieuw op te meten, en moest er een beveiligingszone van een meter worden vastgesteld mocht die landmeter zich toch misrekend hebben. Voor de huurmoordenaar zou het namelijk interessanter geweest zijn om in België te worden opgepakt omdat de strafverminderingen daar groter waren.

Voor dit gelaagde verhaal hebben jullie ook een gelaagde vorm uitgewerkt.
Baele: Omdat het oorspronkelijk eigenlijk om een locatieproject gaat, gaan we de KVS een beetje binnenstebuiten keren. Als publiek leg je letterlijk en figuurlijk een traject af. Eerst zie je een tentoonstelling met zeven installaties van Manu Siebens die op zich al intrigeren, maar waarvan de precieze betekenis vooral na de voorstelling duidelijk wordt. Daarna begint het voorstellingsgedeelte met een fragment uit In de eenzaamheid van de katoenvelden van Bernard-Marie Koltès. Daarmee behandelen we op een literaire, iets abstractere manier de vraag hoe je in godsnaam aan een huurmoordenaar raakt als je niet in dat milieu zit. En dan begint het documentaire gedeelte – eerst over het gebouw en dan over de moordzaak. We hebben alle betrokkenen geïnterviewd, behalve de opdrachtgeefster en de huurmoordenaar zelf. De onderzoeksrechters, advocaten en journalisten die de zaak destijds hebben gevolgd, brengen we samen in de montage terwijl ze vanuit hun herinnering de zaak opnieuw vertellen. Ze hebben het bijvoorbeeld over de dertien scenario's die zouden voorgelegen hebben om de moord te plegen. Het is nooit duidelijk geworden wat daar van aan was, maar het toont wel aan dat een en ander niet zo professioneel verliep.

De confrontatie tussen de opdrachtgeefster en de huurmoordenaar wordt live gestalte gegeven door Mieke Verdin en Gaël Maleux.
Baele: We zijn zelf niet zo bezig met de schuldvraag, maar in de confrontatie verdedigt de opdrachtgeefster zich door te zeggen dat ze had gevraagd om haar man iets aan te doen, niet om hem te vermoorden. De huurmoordenaar werpt tegen dat de taalbarrière misschien voor misverstanden heeft gezorgd. Het wordt dus ook een taalspel waarin behalve Frans en Nederlands ook het West-Vlaams een rol speelt. Om die hele kafkaiaanse situatie is het ons te doen, niet zozeer om de precieze toedracht van die zaak die allang achter ons ligt, maar nog altijd gevoelig ligt. Het is zeker niet de bedoeling om eens een sappig verhaal te gaan misbruiken van mensen die nog altijd leven en inmiddels weer op vrije voeten zijn.

Land's End

data: 11 > 14/3, 20.30

tickets: €9/13/17

taal: NL + FR

waar: KVS_BOX, Brussel