Béla Bartók in Boedapest: Avant-garde en het platteland

Michaël Bellon
© Brussel Deze Week
26/11/2014

Béla Bartók werd op 25 maart 1881 geboren in Nagyszentmiklós vandaag op Roemeens grondgebied, maar toen deel van de enorme Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Vanaf 1899 genoot de getalenteerde Bartók een opleiding aan de academie in Boedapest.

Boedapest zelf was pas in 1873 ontstaan uit een samenvoeging van de stadsdelen Boeda, Pest en Oboeda en poogde vòòr de Eerste Wereldoorlog als tweede hoofdstad van de dubbelmonarchie het kosmopolitische intellectuele leven in Wenen te evenaren. Bartók had een dubbelzinnige relatie met de stad. Enerzijds profiteerde hij van Boedapest als kruispunt van culturen om kennis te maken met nieuwe muzikale voorbeelden en zijn eigen internationale carrière te lanceren. Anderzijds was Bartók hard voor het stadsleven: “De geur van de stedelingen! Verachtelijk! Ik was op een trouwfeest in een dorp. Die perfecte jongelingen vol leven, die gezichten die stralen van vreugde, die naïviteit en natuurlijkheid! Als ik nog eens in Pest ben, zal ik de vergelijking nog eens maken tussen deze boeren en de gemiddelde Hongaarse intelligentsia. Voor deze laatsten heb ik een groeiende, bijna pathologische haat ontwikkeld.”

Bartók hield daarom afstand van het stadsleven. Het Bartók Museum dat gevestigd is in het huis waar hij de laatste jaren voor zijn emigratie naar de Verenigde Staten verbleef, ligt dan ook in de groene heuvels van Buda, buiten het centrum. Maar Bartóks liefde voor het rurale leven kwam natuurlijk vooral tot uiting door het baanbrekende onderzoek naar volksmuziek waar hij in 1905 samen met collega Kodály Zoltán aan begon. Hij zag die volksmuziek als een uitdrukking van het Hongarije waar hij trots op kon zijn, en als een waarachtig antidotum tegen het intellectuele leven in Budapest, dat ondanks de kosmopolitische ambities zijn perifere rol niet kon overstijgen.

En toch kan je Bartók geen enggeestig en traditionalistisch nationalisme verwijten. Hij verzamelde om te beginnen ook volksmuziek van Slovaakse, Roemeense, Bulgaarse, Moldavische, en zelfs Algerijnse en Turkse oorsprong. En hij zag het zowat als zijn levenswerk om die volkstraditie in een heel eigen stijl te verbinden met de universele klassieke muziek. Niet door ze te kopiëren, maar door de vitaliteit en de ritmes ervan te integreren. Dat lukte uiteindelijk toen hij het modernisme van onder meer Stravinsky en Schönberg oppikte. Het was dus met een combinatie van zeer internationale avant-garde en zeer regionale tradities dat hij uiteindelijk afrekende met het afgeleefde negentiende-eeuwse artistieke leven van de dubbelmonarchie.

Dat neemt niet weg dat Bartók niet blij was met de manier waarop Hongarije na de Eerste Wereldoorlog gedecimeerd werd en daarna met nazi-Duitsland ging sympathiseren. In 1940 trok hij met tegenzin naar Amerika, waar hij in 1945 overleed. Uiteindelijk was het de Belgische priester en musicoloog Denijs Dille die in de jaren 1960 in Boedapest het archief van de componist beheerde, op vraag van het communistische regime dat Bartók aarzelend terug in de armen sloot. In 1988 werd ook zijn lichaam gerepatrieerd, en bijgezet op het Farkasréti kerkhof in Budapest. Misschien is het niet onaardig om te vermelden dat op dat moment Hongaarse nationalistische krachten van op het platteland (bezorgd om Hongaarse minderheden in het buitenland en gekant tegen de Sovjetlakeien in Boedapest) als eerste democratiserende krachten in het Oostblok enige liberalisering bedongen, en daarmee ook de eerste scheur in het IJzeren Gordijn veroorzaakten. In augustus 1989, ruim twee maanden voor de val van de Muur, migreerden er immers al Oostblokkers naar het westen via de geopende grensovergangen tussen Hongarije en Oostenrijk. Opnieuw lag zo ruraal nationalisme ten grondslag aan een internationale doorbraak. Misschien liggen kosmopolitisme en nationalisme, zelfbewuste stedelijkheid en plattelandstrots wel op dezelfde fluctuerende waardenschaal, waardoor ze elkaar ook onverwacht ondersteunen.

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Cultuurnieuws

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni