Bas Devos: afscheid van de vliegende fietsers

Hij mag dan wel een pleidooi houden voor de rust brengende bioscoopervaring, het gaat snel voor Bas Devos, in deze stad neergestreken als filmstudent en nooit meer weggeraakt. In de twee dagen tussen onze afspraak en het interview wint de regisseur van Violet de Knack Focus Jo Röpcke Award en twee prijzen op het Festival du Nouveau Cinéma in het Canadese Montréal.

Afspreken met iemand die je nog nooit hebt gezien, is altijd een beetje spannend. Hoe zou de regisseur eruitzien van een debuutfilm die uitsluitend bestaat uit hypnotiserende scènes waarin nauwelijks een woord wordt gesproken, maar die zeer expressief en gevoelig zijn? Een film à la Paranoid Park van Gus Van Sant mét de mooiste BMX-scènes sinds Elliot met E.T. voor de maan schoof.

Bas Devos mag zijn hoofd diep in een hoody verborgen hebben, ik herken hem van ver. Hij wordt verraden door de ferme pas waarmee hij de slenteraars in de Sint-Hubertusgalerijen per dozijn inhaalt. "Mijn appartement heb ik overgenomen van Nicolas Karakatsanis. Een schitterend appartement en toch is het een rare plek om te wonen. Het is bizar om buiten te komen en tussen al die toeristen te staan. Of om rare blikken te krijgen als je je fiets mee naar binnen neemt." Brussel is een directe inspiratiebron voor zijn volgende film, waarin Devos zich de vraag stelt wat thuis zijn betekent in een moderne stad. Maar dat is voor later.

Afscheid
Vandaag moeten we het over Violet hebben, een stil maar aangrijpend portret van een 15-jarige BMX'er die na de dood van zijn zomaar neergestoken vriend in een verpletterend isolement terechtkomt. Hij voelt zich voortdurend bekeken en kijkt ook zelf met nieuwe ogen naar zijn omgeving. Het complexe rouwproces – uniek en veel minder lineair dan men denkt – wordt matuur en fijnzinnig gevat in beelden die meer zeggen dan duizend woorden. "Ik heb eerlijk willen zijn en ik was met Violet vooral geïnteresseerd in de dingen die niet zegbaar of toonbaar zijn," zegt Devos. Hij heeft zelf nog een jaar of twee met een BMX gereden. "Maar ik was niks waard. Ik was de enige rijder in mijn dorp en kon dus ook niets bijleren. Achteraf gezien was het niets voor mij. Die gasten vliegen! Tot zes meter hoog. Als ze vallen, breken ze hun nek of rug. Heel filmisch en dankbaar is het contrast tussen de vrijheid van de vliegende fietsers en het beklemmende van het verlies."

Devos spreekt de titel van zijn film op zijn Engels uit. "Het bevalt me dat je in het Engels nauwelijks het verschil hoort met violent. De film begint met een gewelddaad. De titel verwijst ook naar een nummer van de Amerikaanse groep Deafheaven dat ik in de film gebruik. En de kleur violet bevindt zich ook op de rand van het kleurenspectrum, op de uiterste grens van ons waarnemingsvermogen. Dat idee past bij wat ik probeer te doen: tonen wat nauwelijks waarneembaar is."

Het verlies van een vriend stelt de zaken scherp in Violet maar volgens de jonge regisseur zijn we "constant afscheid aan het nemen. Dag in, dag uit moeten we loslaten, achterlaten, afscheid nemen. Van je lief, van een job, van iemand die je pas hebt ontmoet, van een moment dat je wilt koesteren. Maar we zijn daar relatief bedreven in. Het leven gaat voort. En gelukkig zijn er af en toe ook dingen om geen dag maar hallo tegen te zeggen."

Oprecht gelukkig
Violet ging in wereldpremière op het Festival van Berlijn en won er de Grote Prijs Generation 14+. Selecties voor de festivals van Kopenhagen, Karlovy Vary, Gent, Montréal volgden. Neemt dat succes eventuele onzekerheid weg? "Natuurlijk was ik onzeker. Dat hoort zo. Je moet je afvragen of je wel iets te vertellen hebt. En vervolgens moet je de pretentie hebben om te vinden dat je iets te vertellen hebt én het verdient om dat te vertellen." "Van die begintwijfel zal ik nooit helemaal verlost zijn, maar eens we aan het draaien waren, viel de onzekerheid weg. Ik was oprecht gelukkig op de set. De mensen die ik heb samengebracht, zijn zeer goed in hun vak. Ze stonden op de set met veel goesting en de wil om iets bijzonders te creëren. Van hen kreeg ik veel vertrouwen. Ze sterkten me in het idee dat ik geen onzin aan het vertellen was."

"Een tweede onzekerheid komt nadien van buitenaf. Hoe gaan het publiek, de pers, de festivals reageren? Maar dat raakt me minder. Ik heb eruit gehaald wat ik kon. Eens de film af is, kun je inhoudelijk niets meer veranderen. Om mezelf te beschermen, neem ik dus wat afstand van de film." Net dan krijgt Devos berichtjes waarin Nicolas Karakatsanis hem feliciteert met de recentste festivalprijzen.

Kijken
Karakatsanis is de director of photography (DoP) van Violet. En The loft, The drop, Welp, Rundskop. "Journalisten hebben me al willen testen met de vraag of Nicolas niet als coregisseur op de aftiteling moet staan. Ik zou het daar niet moeilijk mee hebben. Film is het werk van een collectief, en zijn inbreng was groot." Violet steekt cinematografisch met kop en schouders boven de grijze massa uit. Maar hoe legde Devos zijn ploeg, Karakatsanis op kop, uit wat hij voor ogen had? "We kennen elkaar al jaren. We hebben aan meerdere kortfilms samengewerkt. Voor de ontwikkeling van een eigen filmtaal hoefden we niet van nul te beginnen. Cruciaal was de eerste dag van de opnames. Toen zijn de spelregels vastgelegd." De twee delen een grote interesse in fotografie. "Er zijn periodes geweest dat we elkaar voortdurend bestookten met fotografen die we dringend moesten checken. Grote namen, maar ook en vooral mensen die helemaal geen professionals zijn. We zijn in een tijdperk aanbeland dat het niet meer uitsluitend gaat om het maken van schitterende foto's. Het belang van het kijken, die foto's uit de grote massa pikken, is enorm toegenomen."

Je kunt argumenteren dat niet rouwen of eenzaamheid, maar kijken het hoofdthema van Violet is. Violet is gefilmd in een ongebruikelijke 4:3 aspect ratio. "Omdat die beeldverhouding eerst ons dwingt om anders te kijken en anders te kadreren dan we gewoon zijn, en vervolgens ook de kijker dwingt om dat te doen."

De bioscoop als tempel
Gevraagd naar invloeden, vermeld Devos vaak de Engelse artieste Tacita Dean. "Je kunt je afvragen of haar werk niet eerder installatiekunst is dan film. Ik stel me de laatste tijd vaak de vraag wat cinema nog is. Beeld is zo alomtegenwoordig. Er is zoveel copy & paste. Je kunt op alles films bekijken: op een telefoon, een tablet, een computer, een tv... De bioscoop kan in die storm een plaats zijn waar je samenkomt, tot rust komt en je afsluit van de buitenwereld om je volledige aandacht te schenken aan wat je te zien krijgt. Vergelijk het met een eucharistieviering." Aan passie en visie ontbreekt het hem niet.

zalen: Aventure