Artists in residence: Rogier van der Weyden in Madrid

Laat ons het nog eens over Rogier van der Weyden hebben. Zes jaar na de overzichtstentoonstelling die de Brusselse stadsschilder kreeg in Museum M in Leuven, en iets meer dan een jaar na de tentoonstelling over zijn erfenis die hij niet kreeg omdat de KMSKB ze moest annuleren. Het Prado in Madrid pakt namelijk tot eind juni uit met een tentoonstelling waarin een ongezien aantal van zijn topstukken worden samengebracht.

De overzichtstentoonstelling is een unieke gebeurtenis omdat wellicht nooit meer zoveel werken die aan Van der Weyden zijn toegeschreven, samengebracht zullen worden. Uit Antwerpen kwamen de pas gerestaureerde Zeven sacramenten over. De Gemäldegalerie in Berlijn leende de Miraflorestryptiek uit. Daarnaast is er onder meer het meesterwerk De Kruisafneming, dat sowieso tot de verzameling van het Prado behoort.

En dan is het vooral ook uitkijken naar dat andere topstuk: Van der Weydens Kruisiging. Waar De Kruisafneming aanvankelijk in een kapel in Leuven hing, maakte Van der Weyden Kruisiging aanvankelijk voor het Kartuizerklooster in het Anderlechtse Scheut. Net als De Kruisafneming werd het later door Filips II naar Spanje meegenomen, en kwam het uiteindelijk in het keizerlijke paleis van San Lorenzo de El Escorial terecht. Daar was het de laatste jaren niet meer te zien omdat het een langdurige restauratie onderging die nu werd afgerond. Wie van crucifixen houdt zal Van der Weydens monumentale werk bepaald indrukwekkend vinden. De drie figuren – Maria, Johannes en de gekruisigde zelf – staan er levensgroot op afgebeeld, als virtuoos vormgegeven standbeelden van vlees en bloed, tranen en gewaden.

Vuistregels
Maar ik wil het ook nog even hebben over een veel kleiner schilderijtje dat ook op de tentoonstelling te zien is. In de vaste collectie van het Prado hing het altijd letterlijk en figuurlijk in de schaduw van De Kruisafneming. Wat het paneel gemeen heeft met De Kruisiging is de dominantie van de aantrekkelijke dieprode kleur, die de schilder in dit geval gaf aan de royale mantel van de maagd Maria om te contrasteren tegen het witte plunje van de kleine Jezus op haar schoot.

Een paar weken geleden hadden we het op deze plek nog over de Madonna met kind van Michelangelo in Brugge, bijzonder omwille van de houding van de kleine Jezus, die van Maria’s schoot is gestapt om zijn lot tegemoet te treden. Maar ook op dit schilderij is iets aan de hand met de kleine mensenzoon. Hij bladert op een koddige, kinderlijke manier door de Bijbel, waarbij hij met zijn rechterhand ongegeneerd enkele pagina’s kreukt. Volgens experts, die opmerken dat Christus terugbladert naar een bladzijde die hij met zijn zelfzekere linkerhand aangeeft, is de kleine Jezus op zoek naar de passage in Genesis waar Adam en Eva komen tot de zondeval waarvoor hij zal moeten opdraaien. Maar los van dat slimme detail is het toch vooral de nonchalante manier waarmee de kleine het het heilig boek behandelt, en waar je vandaag in bepaalde religieuze middens niet altijd meer mee wegkomt, die charmeert.

Daarin zit een houding die overeenkomt met één van Jezus’ latere uitspraken, die wat mij betreft nog altijd geldt als één van de meest bruikbare vuistregels voor een goed leven die door Hem zijn overgeleverd - namelijk dat de wetten gemaakt zijn voor de mens en niet omgekeerd. Dat ook een heilig boek uiteindelijk maar een boek is, was voor iemand als Van der Weyden blijkbaar al minder een openbaring dan voor de hedendaagse fanatici die er alle heil in vinden of alle kwaad aan toeschrijven.