Artists in residence: Rem Koolhaas in Rotterdam

Rem Koolhaas is een van die mythische namen uit de wondere wereld van de internationale hedendaagse architectuur. Net als rond Renzo Piano, Zaha Hadid, of Norman Foster hangt rond hem het aura van bouwmeester van de wereld. Zijn Office for Metropolitan Architecture (OMA) heeft filialen over de hele wereld, waartussen hij voortdurend heen en weer reist om zijn megaprojecten in goede banen te leiden.

Koolhaas is bezig sinds 1975, en bouwde ondermeer de Kunsthal in Rotterdam, een Guggenheim in Las Vegas en het concertgebouw van Porto. In België heeft hij zijn handtekening vooralsnog niet kunnen zetten, maar OMA is wel een van de bureaus die nog meedingen in de wedstrijd voor de bouw van het nieuwe VRT-gebouw. Koolhaas verwierf echt mondiale bekendheid toen in 2008, net na de Olympische Spelen in Peking, zijn gebouw voor de Chinese staatstelevisie CCTV werd voltooid. Het gebouw, dat ook wel eens de grote broek of de onderbroek wordt genoemd, is een exponent van de hedendaagse spektakelarchitectuur.

Vorig jaar werd op het schiereilandje Kop van Zuid in zijn thuisstad Rotterdam dan zijn ambitieus project ‘De Rotterdam’ opgeleverd. De Rotterdam is met de enorme oppervlakte die de tweemaal vier grillige maar massieve torens op hun gemeenschappelijke sokkel vertegenwoordigen (160.000 vierkante meter) het grootste gebouw van Nederland. Het zou moeten gaan functioneren als een soort stad in de stad, want het herbergt zowel kantoren, woningen, hotels, diensten als vrijetijdsfuncties. In theorie zou je in het gebouw kunnen leven zonder er ooit buiten te hoeven komen.

Daarmee is het woord theorie gevallen. Koolhaas is namelijk minstens evenveel architectuurtheoreticus als architect. Dat zijn de meeste van die toparchitecten. Want bij gebouwen horen, zoals bij conceptuele hedendaagse kunst, praatjes. Koolhaas begon zijn carrière zelfs hoofdzakelijk met praatjes, want zijn eerste gebouwen bestonden hoofdzakelijk op papier en niet in stenen.

Berucht is het concept van de ‘Generieke stad’ dat Koolhaas halverwege de jaren 1990 lanceerde. Als je het schotschrift daarover leest, een warrig manifest waarvan de cijfermatige indeling in kleine hoofdstukjes enige structuur moet suggereren, dan vraag je je wel af waarom het concept voor zoveel beroering zorgde.

Om te beginnen is het onmogelijk samen te vatten wat Koolhaas precies bedoelt met de ‘Generieke stad’. Zijn tekst zit immers vol interne contradicties, evolueert zomaar van het abstracte naar het anekdotische en terug, maakt geen duidelijk onderscheid tussen wenselijkheid en feitelijkheid, noch tussen heden, toekomst en verre toekomst. De visioenen zijn niet gebaseerd op onderzoek of gegevens, houden geen rekening met economische of andere maatschappelijke realiteiten en vormen samen een louter speculatieve, ondoordachte dystopie. Het enige dat je eruit kan distilleren is dat Koolhaas de kans groot acht dat de ‘steden van de toekomst’ – op zich een loos begrip – weleens steden zouden kunnen zijn die zich niet langer blindstaren op een historisch centrum, maar die zichzelf zonder plan en dus ook zonder uitgesproken identiteit organiseren en herorganiseert vanuit steeds veranderende behoeften. Steden die er overal ter wereld grotendeels hetzelfde uitzien - zoals luchthavens dat nu al doen.

Leegstand
Koolhaas ziet in de generieke stad een belangrijke rol weggelegd voor hoogbouw, en in die zin zou de multifunctionele, weinig gedefinieerde blokkendoos die De Rotterdam is in dit toekomstvisioen kunnen passen. Anderzijds hebben een aantal critici zich al afgevraagd of dit gebouw wel voldoet aan een andere vraag dan die van de stad en de architect om uit te pakken met iets buitengewoons. Om De Rotterdam te kunnen bevolken heeft men zelfs andere gebouwen tot leegstand moeten veroordelen. Met zelfregulerende stedenbouw heeft dat weinig te maken.