Artists in residence: Haruki Murakami in Tokio

Vorige week verschenen de eerste twee romans van de Japanse bestsellerauteur Haruki Murakami voor het eerst in het Nederlands. ‘Luister naar de wind’ en ‘Flipperen in 1973’ dateren al uit respectievelijk 1979 en 1980, maar de schrijver van succesromans als ‘Norwegian Wood’, ‘De opwindvogelkronieken’ en ‘1Q84’ beschouwde zijn twee dunne keukentafelromans als vingeroefeningen.

Uiteindelijk blijkt dat best mee te vallen. De verhaallijnen in de twee debuutnovelles, die nu in één boekband te koop zijn, schieten een beetje alle kanten op, maar de vertelkracht en de ongebreidelde fantasie van Murakami is er al meteen in zichtbaar. Bovendien legt Murakami in de twee recente voorwoorden bij de uitgaven nog eens duidelijk uit hoe zijn schrijverschap tot stand kwam, en dat gebeurde in Tokio.

Haruki (met een zachte klemtoon op de ‘Ha’ en dus niet op de ‘ru’) Murakami werd geboren in 1949 in Kyoto. Hij groeide hoofdzakelijk op in Kobe, maar trok naar Tokio om te studeren in Shinjuku, de studenten- en uitgaansbuurt van Tokio die dikwijls de uitvalsbasis is van Murakami’s jonge protagonisten. In die wijk ligt ook de gerenommeerde Waseda Universiteit, waar Murakami dramaturgie en filmtheorie studeerde en kortstondig op de peda Wakei Juku zat. Het studentenleven is niet alleen op de achtergrond zichtbaar in zijn eerste twee romans, Murakami zou er ook in zijn latere romans regelmatig naar blijven teruggrijpen. Fans kunnen in Shinjuku ook nog het befaamde Tsubouchi theatermuseum van de universiteit bezoeken, waar Murakami vaak scripts kwam lezen.

In 1974 opende Murakami dan zijn jazzkroeg Peter Cat. Die verhuisde in 1977 van de westelijke voorstad Kokubunji naar de centrumwijk Sendagaya in Tokio. Maar toch is vooral Shinjuku de ideale uitvalsbasis voor Murakamifans op bedevaart. Daar is bijvoorbeeld de DUG jazzbar gevestigd die voorkomt in de roman Norwegian Wood, maar vooral het honkbalstadion waar volgens Murakami zelf zijn schrijversloopbaan begon: het Meiji-Jingu stadion uit 1926, het op één na oudste Japanse honkbalstadion dat nog in gebruik is.

Toen Murakami daar op een zonnige middag in april 1978 naar zijn favoriete honkbalteam The Yakult Swallows stond te kijken (eigendom van het bedrijf dat het bekende Yakult-drankje produceert), en hun eerste slagman Dave Hilton met een rake slag uitpakte, was dat het moment waarop Murakami “zomaar zonder enige reden - opeens dacht: Natuurlijk! Misschien kan ik ook een roman schrijven!” Na de wedstrijd kocht hij vulpen en papier en begon hij aan Luister naar de wind, dat meteen een debuutprijs kreeg van een literair tijdschrift. In 1981 verkocht Murakami zijn café en werd hij voltijds schrijver.

Vacuüm
Murakami was eerder al afgestudeerd met een verhandeling over het reismotief in de Amerikaanse cinema, en ook in zijn eigen boeken zijn zijn personages voortdurend in beweging. Dikwijls gaat het naar wel heel bijzondere, magische plekken, maar ook in Tokio wordt heel wat weg afgelegd. “Gelukkig is Tokio groot en ben je er nooit uitgewandeld,” zegt het hoofdpersonage Watababe in Norwegian Wood. In een interview van vertaler Jacques Westerhoven bij het nawoord van de roman De jacht op het verloren schaap zegt Murakami: “Als je in zo’n enorme stad als Tokio moet leven, dan lukt dat wel wanneer je het ritme ervan te pakken hebt. Zelfs zonder vaste grond onder je voeten.” Maar als je dat doet heb je wel het gevoel dat je op een ‘loopband’ loopt, die nergens heen gaat. “Het vacuüm, de leegte van het ritme van de grote stad - dat heb ik eigenlijk willen uitdrukken.” Tokio is bij Murakami dan ook zelden echt het onderwerp. Veeleer is de stad een plattegrond waarover hij zijn personages heen en weer schuift tot ze op een plek komen waar ze plots toegang krijgen tot een heel andere wereld.