Anne Teresa De Keersmaeker: dansen met de dichter

Anne Teresa De Keersmaeker zet haar onderzoek naar de relatie tussen dans en tekst verder met een vroeg prozagedicht van Rainer Maria Rilke. Diens 'Lied van liefde en dood van kornet Christoph Rilke' dient als partituur voor de choreografie.

De tekst van de Duitse dichter Rainer Maria Rilke (1875-1926), kortweg De kornet (vaandeldrager) genoemd, gaat over een verre voorouder van de dichter, Christoph Rilke von Langenau, die in 1664 mee ten strijde trok tegen het Turkse leger. In Rilkes verhaal raakt hij daarbij bevriend met een Franse markies, beleeft hij een liefdesnacht met een Oostenrijkse gravin, om vervolgens onherroepelijk te sterven in de strijd.

Anne Teresa De Keersmaeker heeft de tekst over het fatale initiatieritueel van een jongeman al heel lang achter de hand: "Eigenlijk al van toen ik Verkommenes Ufer / Medeamaterial / Landschaft mit Argonauten maakte (in 1987, mb). Johan Leysen liet me er toen mee kennismaken. In al die jaren daarna heeft de tekst ook verschillende keren op de tafel gelegen in het repetitielokaal, maar heb ik hem nooit gebruikt. Ik heb sindsdien al verschillende keren met tekst gewerkt, waarna er een periode is geweest waarin ik vanuit een grotere nood aan abstractie vooral met muziek bezig was. Maar door de muziek, en de rol van de menselijke stem erin, is tekst er nu opnieuw bij gekomen. In voorstellingen als Partita 2 en En atendant zaten verborgen verhaallijnen. Bij Golden hours (as you like it) was de tekst van Shakespeare het vertrekpunt voor de ontwikkeling van een dansvocabularium. Nu gebruik ik de tekst van Rilke als score om de verhouding tussen bewegingen en taal verder te onderzoeken.

Waarin bestaat voor jou de aantrekkingskracht van de tekst van Rilke?
Anne Teresa De Keersmaeker: Ik beschouw Rilke sowieso als een van de beste, zoniet de beste dichter – zeker in het Duitse taalgebied. En De kornet heeft een intrigerend statuut. Het is tegelijk proza, poëzie en een lied. Over de receptie van de tekst schreef Paul Claes, die er een mooie Nederlandse vertaling van heeft gemaakt, dat voorstanders de tekst ophemelden "als een laatste, weergaloze uitbeelding van de edele idealen van vrouwenliefde en riddereer", en tegenstanders het afdeden "als een aftandse verheerlijking van puberromantiek en militarisme." Claes schrijft ook dat Rilke in De kornet de taal heeft geslepen als Boheems glas. Het is een gebalde tekst met ongelooflijk veel onverwachte beelden, en variatie in de materialiteit van de taal. Inhoud en vorm vallen samen. Op een zeer filmische manier wordt in 26 scènes een koortsdroom weergegeven met een soort heroïek die aandoenlijk is, maar tegelijk vragen oproept.
Je de Duitse tekst eigen maken is ook onthullend. Het Duits is bij uitstek de taal van de romantiek, maar het is ook de taal van het Derde Rijk, van een uitgesproken mannelijk, militaristisch karakter en een bepaalde hardheid die diametraal staat tegenover alles wat we met de romantiek associëren. En dat raakt ook aan de thematiek van het stuk. Het spanningsveld tussen het gestructureerde, mannelijke enerzijds, en het vloeibare, vrouwelijke anderzijds zit zowel inhoudelijk als vormelijk in het DNA van die tekst.

Voor het stuk vorm je een trio met danser Michaël Pomero en muzikante Chryssi Dimitriou.
De Keersmaeker: Ik heb lang gezocht naar de juiste formule. Ik wilde op een gegeven moment werken met een acteur, maar dat is delicaat. Omdat je heel snel in overdaad, illustratie of melodrama kan vervallen. De films die van de tekst zijn gemaakt, blinken trouwens uit in kitscherigheid. Rilke zelf is ook altijd heel terughoudend geweest als het erom ging die tekst uit te beelden of op muziek te zetten. Hij was gevoelig, maar ook allergisch aan te grote emotionele expressie. Michaël Pomero en ik verpersoonlijken dus geen personages, maar ik vond wel dat er zowel een mannelijke als een vrouwelijke aanwezigheid moest zijn. Michaël is een van de sleuteldansers bij Rosas en deelt de fascinatie voor de zoektocht naar de relatie tussen tekst en dans. We hebben in ons laboratorium gezocht hoe je die tekst ten dienste kan zijn met je lichaam. Wat is de verbeeldingskracht, de slagkracht en het emotionele potentieel van het lichaam? Hoe kan je door beweging de meest abstracte ideeën vormgeven en communiceren?

Speelden die kwesties ook bij de keuze voor de Opera per flauto van Salvatore Sciarrino?
De Keersmaeker: Die bestaat uit twaalf stukken waar geen melodie in zit. Het steunt puur op ademhaling en de mechaniek van de fluit. De muziek van Sciarrino heeft iets zeer concreets, maar ook iets unheimlichs. Er is sprake van een gevoeligheid waarbij de aanwezigheid van het lichaam heel belangrijk is. Meer dan bij muziek die wel een melodie heeft. Het innerlijke wordt veruitwendigd. Er wordt vorm gegeven aan de adem, die aan het spreken voorafgaat. Dat zal je ook zien als je Chryssi Dimitriou ziet spelen. Ze ziet eruit als een engel, maar speelt als een demon – om het met Elvis te zeggen. Met een intensiteit die voor mij ook verwijst naar bepaalde beelden en energetische waarden die in die tekst aanwezig zijn.

Die Weise von Liebe und Tod des Cornets Christoph Rilke

data: 2 > 6/12

waar: Kaaitheater, Brussel-Stad