Afropean: Fredy Massamba verenigt Noord en Zuid

Nzimbu is het gloednieuwe, akoestische project dat Ray Lema, Fredy Massamba en Ballou Canta komen voorstellen op Afropean+. Drie generaties, drie zangers, drie timbres met roots aan beide kanten van de Congostroom, een rijke muzikale traditie die ze doorspekken met moderne invloeden als soul, jazz en hiphop. “Kikongo swingt als geen andere taal.”

De zanger, pianist en gitarist Ray Lema, in 1948 geboren in Bas-Congo, is uitgegroeid tot een van de belangrijkste stemmen van zijn generatie. Fredy Massamba is zo’n dertig jaar jonger en geboren in Pointe-Noire, aan de andere kant van de Congostroom. Hij is een kind van zijn tijd en gaat zijn wortels dus vermengen met soul, hiphop, r&b, maar ook met Afrikaanse polyfonie en zang in het Kikongo. Massamba is ook een echte Afropeaan die met een voet in de Europese cultuur staat, terwijl de andere diep geworteld is in de Afrikaanse cultuur.

“We wonen beide in Europa, maar het heeft tot 2011 geduurd vooraleer we echt kennis maakten, in Kinshasa. Ik was er voor een optreden op een hiphopfestival, Ray maakte zijn grote comeback in zijn geboorteland,” vertelt Massamba. “Toen we elkaar kruisten, zagen we in dat we echt dezelfde roots hadden, ook al waren we in een ander land geboren. Hij komt uit Bas-Congo (RDC), ik uit Congo-Brazzaville, we spreken dezelfde taal, het Kikongo.”

Terug in Europa is Massamba Lema gaan bezoeken in Grenoble en daar is een sterke menselijke en muzikale band ontstaan. “We zitten echt op dezelfde golflengte. Onze gebondenheid aan Afrika evenals de wereld, onze manier om de dingen te zien, het welzijn, antiracisme, tolerantie... We moesten dat ergens kwijt, op een album.”

Harmonieën
Het oorspronkelijke doel was om een ontmoeting te creëren tussen twee generaties, maar al snel bleek dat ze met hun tweetjes de gewenste inkleuring van de nummers niet bereikten. “We hadden een derde stem nodig. Ray heeft Ballou Canta voorgesteld, een van de grote zangers van zijn generatie in de rumba en soukouss. Hij heeft een heel hoge stem, ik zit in het midden en Ray gaat heel laag, in de bassen. Daarmee kunnen we de typisch Congolese driestemmige harmonieën bereiken.”

De Braziliaanse gitarist Rodrigo Viana is de vreemde eend in de bijt. “Via Nzimbu ontdekt Rodrigo Afrika. Hij heeft een niet te stillen honger om te leren. Dat geldt eigenlijk voor ons allen, we zijn eeuwige leerlingen, studenten van het leven.”

Kikongo swing
Het was nooit de bedoeling om een brug te bouwen tussen de twee Congos, die opdeling is volgens Massamba artificieel. “Het is éénzelfde volk, dezelfde taal met een rivier die er niet is om te verdelen, maar net om de volkeren samen te brengen, zoals dat vroeger was. Wij zetten vooral de taal in de kijker, het Kikongo, een taal die echt swingt. Op een moment dat veel Afrikaanse talen met uitsterven bedreigt zijn, lijkt het ons belangrijk ze vast te leggen voor de toekomstige generaties.”

Dat gebeurt dus op hun debuutalbum, eveneens Nzimbu genaamd. Nzimbu betekent de rijkdom, het lied en eveneens het geld. Massamba vergelijkt het met de kaurischelpen die vroeger gebruikt werden als munteenheid. “Die schelpen werden gebruikt in de handel, mensen met veel schelpen hadden veel aanzien, maar niets te vergelijken met de machtsmisbruik vandaag. We willen teruggrijpen naar voorouderlijke rijkdommen. Voor onze grootouders diende geld niet om mensen tegen elkaar op te zetten, integendeel, het diende om mensen samen te brengen.”

Muzikaal is het een erg akoestisch project. Drie stemmen, een piano en een gitaar, that’s it. “Zonder percussie, zonder drum. Het zijn de stemmen die zorgen voor de groove. We hebben elk een paar nummers aangebracht. Mijn nummers moesten van hiphop-soul vertaald worden naar gitaar en stem. Dat was een hele uitdaging.”

Les oubliés du Kivu over de oorlog in Oost-Congo is het enige nummer in het Frans. “Ondanks de zes miljoen doden en de verkrachting als oorlogswapen, geeft niemand een kik om dat conflict. De grootste VN operatie ooit, MONUC, is ter plaatse en toch gaan de slachtingen en de verkrachtingen door. Hoeveel doden zijn er nodig om een genocide uit te roepen?” stelt Massamba retorisch. “Wij mogen hierover niet zwijgen, want dan zouden we medeplichtig zijn.” Verder zijn er ook minder zware onderwerpen, zoals Sambu, een gebed, en Nkento, een ode aan de vrouw.

Nzimbu, 17/1, 22.00