Sandro Veronesi op Passa Porta: 'Wij zijn fanatici'

Samuel Beckett liet zijn roman 'The unnamable' eeuwig voortduren met de legendarische laatste woorden “I can’t go on. I’ll go on.” De Italiaanse schrijver Sandro Veronesi, samen met onder anderen Orhan Pamuk, David Mitchell en Jens Christian Grøndahl te gast op het Passa Porta Festival, koestert Becketts perpetuum mobile.

Kalme chaos. Alleen al in de titel van Sandro Veronesi's bejubelde roman uit 2006 klinkt Becketts wondermooie verwijzing naar de ambiguïteit van beweging door. En net zoals in The unnamable zit het hoofdpersonage in Kalme chaos, Pietro Paladini, gevangen in een staat van onbeweeglijkheid, na de dood van zijn vrouw. "Eigenlijk wilde ik elke roman die ik zou schrijven laten voorafgaan door dat citaat. In die ambiguïteit van het concept van beweging en de onmogelijkheid ervan vind ik een enorme hoeveelheid narratieve energie. Zo kun je over een luttele tien kilometer de ervaring hebben alle harmonie te verliezen. Dan lijkt het alsof je een reis naar het eind van de wereld onderneemt."

Op het Passa Porta Festival, dat zijn derde editie wijdt aan het thema "On the move", komt Sandro Veronesi de jongste vrucht van die narratieve energie voorstellen: het verbijsterende XY, dat cirkelt rond een onverklaarbare en onbenoembare gebeurtenis. In een bos net buiten het dorpje San Giuda wordt een gruwelijke ontdekking gedaan: elf lijken vertonen elf verschillende doodsoorzaken maar zijn onderling verbonden door de plaats en het tijdstip van overlijden. Het bloedbad tart alle logica en verscheurt de kleine, gesloten dorpsgemeenschap die plots in een mediastorm terechtkomt. Priester don Ermete roept de hulp in van de jonge psychoanalytica Giovanna Gassion om oog in oog met het onvoorstelbare het dorp overeind te houden. "Elke dag zijn we getuige van terroristische aanslagen, aanvallen van haaien en andere min of meer verdachte overlijdens. Allemaal op dezelfde plaats: in onze woonkamer, terwijl we onze soep opeten voor de televisie. Wij moeten het allemaal verdragen en onze kinderen troosten omdat ze zo geschokt zijn door wat ze zien, maar er is niemand die zich bekommert om ons. In Peanuts (de populaire stripreeks van Charles Schulz, ks) liep er een tijdlang een reeks die ik in gedachten heb gehouden voor Kalme chaos, maar ook voor XY. Lucy van Pelt hield daarin een standje open met het opschrift "Psychiatric help 5¢". Alle kinderen die de school verlieten, gingen daarvoor in de rij staan. Dat betekent dat elke normale burger, zelfs kinderen, als het ze wordt aangeboden, psychiatrische hulp aanvaarden, omdat ze het nodig hebben. Dat is wat je ziet in Kalme chaos, waar Pietro Paladini een soort goeroe wordt. En het is precies wat er ook gebeurt in XY: er is een grote behoefte aan psychiatrische hulp. En als het zo goedkoop is, dan staan we daar gewoon voor in de rij."

XY duikt niet de steen achterna die in de vijver werd gegooid, maar houdt de ogen wijd open gericht op de rimpelingen in het water. Net zoals voor don Ermete en Giovanna Gassion is de confrontatie met het onverklaarbare voor de lezer totaal.

Sandro Veronesi: Ja, zo loop ik natuurlijk het risico dat sommige lezers zich verraden zullen voelen. Ik weet dat ik hun de uitkomst van het mysterie schuldig blijf, maar ze krijgen er wel iets voor in de plaats. De sleutel die ik hun aanreik is Keats' briljante concept van 'negative capability' (het vermogen om in het ongewisse te verkeren, ks). Het is ook iets ultramoderns: je hoeft niet langer te begrijpen, je voelt het gewoon. Zo kun je een eenheid ervaren tussen dingen die normaal strikt gescheiden zijn. Zoals in XY de wetenschap en het geloof. In de negative capability zijn dat delen van één geheel. Wat ik er bovendien zo goed aan vind, is dat het geen religieus, maar een bij uitstek literair concept is. En aangezien ik een schrijver ben, en literatuur mijn religie is, is het fantastisch om een literaire definitie te vinden die er op een zo briljante wijze in slaagt het hoogste en meest complexe inzicht in de wereld in woorden te vatten.

Daar ontbreekt het in XY in ieder geval de overheid aan. Die bestempelt het bloedbad na een rationaliseringsbehandeling als een terroristische aanval. Niet eens zo lang geleden was dat terrorisme nochtans zelf onvoorstelbaar.

Veronesi:Ja, wat dertig jaar geleden zou worden verborgen, een terroristische aanval, is nu, na 9/11 herkenbaar geworden. Vanuit een rationalistisch denkpatroon is het beter dat die aanslag er uiteindelijk komt, dan iets wat onverklaarbaar is. Wanneer je een mythe creëert rond een bepaald feit of een waarschijnlijke leugen, dan wil je ook dat een verschrikkelijke gebeurtenis met die mythische leugen in verband staat. Als het dan om iets totaal anders blijkt te gaan, iets wat je zelfs niet in woorden kunt vatten zonder de fundamenten van de wetenschap in vraag te stellen, dan begrijp ik dat communicatie echt problematisch wordt. Ik ben het er niet mee eens, maar ik begrijp wat de overheid doet in de roman.

Het bloedbad betekent ook de afgang van de wetenschap?

Veronesi:Bekijk wat er deze dagen gebeurt in Japan, die gebouwen en wagens, allemaal samen in die muur van water die onze beschaving overspoelt, dat is niets anders dan een demonstratie van de zwakte van onze wetenschap. We zijn niet in staat om weerstand te bieden, zelfs niet tegen een op handen zijnde nucleaire ramp. Het enige wat we kunnen doen is hopen dat het niet gebeurt. Als je in staat bent om de natuur het hoofd te bieden zonder hulp, zonder leger, of het nu van het geloof is of van de wetenschap, dan krijg je voor één seconde een inkijk in wat het universum is. En op dat moment heb je geen verklaring nodig. Waarschijnlijk ervaart elk dier dat op om het even welk moment in zijn leven. Maar ons mensen kost het enorme moeite om in harmonie te leven met de natuur. Het aanvaarden van de natuur, van het mysterie, van iets wat we niet kunnen voorspellen, verklaren of reduceren tot wiskunde, daar zijn wij, aristotelische bewoners van de westerse beschaving, niet toe bereid.

De wetenschap is zelf een soort geloof geworden?

Veronesi: Precies. Wanneer don Ermete de korte scène uit The sweet hereafter navertelt, wanneer de arts uit het ziekenhuis een vader langs de telefoon uitlegt hoe hij een tracheotomie moet uitvoeren op zijn dochter, dan staat dat symbool voor het fanatisme dat wij allemaal delen, het fanatisme dat niet langer uitgaat naar het geloof, maar naar de wetenschap en kennis. En we zouden allemaal hetzelfde doen. Wij zijn fanatici, we zijn bereid de kelen van onze dochters door te snijden om wetenschappelijke redenen.

Sandro Veronesi op het Passa Porta Festival
On the move 26/3, 20.00, De Munt
Parcours 27/3, 13.00, PSK