Giorgio Morandi: Roland Jooris over de modernistische schilder

Bozar pakt deze zomer uit met een prestigieus project rond de Italiaanse modernistische schilder Giorgio Morandi. De tentoonstelling geeft een volledig overzicht van zijn subtiele maar indringende stillevens en landschappen. Zijn oeuvre dient ook als inspiratie voor een multidisciplinair programma. Roland Jooris leverde een gedicht: "Als ik woorden bij elkaar breng, denk ik aan lijnen en aan kleur."

Luc Tuymans gaat als uitgenodigd kunstenaar met een aantal van zijn werken in dialoog met Giorgio Morandi (Bologna, 1890-1964), de hedendaagse kunstenaar Claudio Parmiggiani presenteert een installatie in de Hortahal, en in Cinematek is er een filmprogramma te zien rond Morandi's bewonderaar Michelangelo Antonioni.

In de literaire bezoekersgids Poetry for Giorgio Morandi laten zes dichters zich inspireren door de schilderijen van Morandi. Maar ook in de tentoonstellingscatalogus staat, naast de teksten van curator en Morandi-specialiste Maria Cristina Bandera en de schrijvers en kunstkenners Francesco Galluzzi en Joost Zwagerman, een gedicht: 'Morandi: stilleven' van Roland Jooris. De Belgische dichter is inmiddels 76, maar publiceerde vorig jaar nog de bundel Kromte. Jooris is altijd sterk geïnteresseerd geweest in de beeldende kunsten, publiceerde over zijn vrienden Raoul De Keyser en Roger Raveel, en was een tijdlang conservator van het Raveelmuseum. Hij is ook een liefhebber en geestverwant van Giorgio Morandi.

Roland Jooris: "Schrijven is nog altijd mijn leven, maar dat mondt niet uit in een grote productie. Toen ik jong was, schreef ik gejaagder, nu werk ik soms een paar maanden aan één gedicht. Vanaf mijn bundel Bladstil uit 1977 ben ik tot een beschouwelijkheid gekomen die zich uitte in traag taalgebruik en een concentratie op het pure woord."

U beeldhouwt met woorden.
Roland Jooris: Zo zou je het kunnen noemen. Ik heb het gevoel dat ik de woorden niet alleen met mijn geest, maar ook met mijn vingers betast. Het gaat om een zoektocht naar het wezen van de dingen en het wezen van de taal.

Ik heb ook altijd gezegd dat ik meer uit de beeldende kunst kom dan uit de literatuur. Ik teken of schilder niet, maar ik probeer beelden van taal te creëren op een blad papier. Als ik woorden bij elkaar breng, denk ik aan lijnen en aan kleur. Ik ben eigenlijk een gefrustreerde beeldende kunstenaar.

'Morandi: stilleven' was een gedicht uit de bundel Bladstil.
Jooris: Ik ben geweldig geboeid geweest door mijn ontdekking van het werk van Morandi. Hij is een van die schilders die door de mazen van het kunsthistorische net is geglipt. Hij heeft in veel belangrijke musea geëxposeerd en werd door een kleine groep liefhebbers sterk geapprecieerd, maar hij was niet betrokken bij het geweld van de kunstgeschiedenis en de elkaar opeenvolgende strekkingen. Hij wordt gesitueerd bij de futuristen, de pittura metafisica, maar hij leefde teruggetrokken in dat huis in Bologna met zijn drie zussen en staat eigenlijk prachtig en moederziel alleen.

Ik beschouw mijn gedicht over Morandi als een ars poetica. Het woord 'dichter' staat niet toevallig in die eerste strofe. "De stilte / tot op de rand / van een tafel geschoven / zette hij steeds dichter / bij elkaar": dat gaat ook over de stilte van de woorden die in hun compactheid bij elkaar worden geschoven op de rand van het gedicht.

Hoe hebt u het werk van Morandi ontdekt?
Jooris: Ik kende zijn werk al van reproducties, maar toen ik in Nederland zo'n klein stilleven van hem van dichtbij zag, sloeg de vonk helemaal over. Omdat ik getroffen werd door de manier waarop hij zijn borstel op het doek zet en de verf uitstrijkt. Door de materialiteit van zijn vergeestelijking zou je kunnen zeggen. Door het streven, zowel in de toets als in het beeld, naar een zo groot mogelijke compactheid. Die compactheid houdt ook een soort dreiging in zich, de dreiging van de vergankelijkheid. In het willen vereeuwigen van het vergankelijke zit natuurlijk een paradox.

De paradox die ook vervat zit in de woorden 'nature morte' en 'stilleven'.
Jooris: Morandi is een zuivere stillevenschilder. Ook zijn landschappen zijn stillevens. In het stilleven zet je de dingen stil, maar voel je toch de beweging van de vergankelijkheid.

In zijn voortdurende herhaling van het minimale heeft het werk van Morandi ook iets obsessiefs.
Jooris: Ik hou van kunst die erin slaagt om altijd maar dieper in hetzelfde door te dringen. Ik probeer ook telkens weer met slechts een kleine verschuiving dichter tot de kern te komen.
Bij Morandi hangt dat graven naar het ultieme samen met zijn gedempte kleurgebruik. Hij is een tonalist, maar vervalt niet in vage stemmingen of vermeende romantiek. De tweede en laatste strofe van mijn gedicht ("schaduw / werd opgehoopt / in de schaarste / van een driehoekje / ernaast") handelt over die schilderwijze.

Het is alsof Giorgio Morandi de kleur samenveegt in dat driehoekje - een onregelmatige vorm tegenover de geometrische vormen van de voorwerpen op de tafel. Zo maakt hij concrete voorwerpen abstract. Ik ben altijd geboeid door het abstracte in het concrete. Door de geconcentreerde, langdurige beleving van de dingen kan men tot hun grondvorm, hun wezen doordringen.

Giorgio Morandi
wanneer: 7/6 > 22/9, di > zo 10 > 18.00 uur (do > 21.00 uur)
tickets: €10
--------------